ไขข้อข้องใจระเบิดเลบานอน อุบัติเหตุหรือก่อการร้าย?

จากสถานการณ์ระเบิดที่ท่าเรือในกรุงเบรุตของเลบานอนซึ่งมีอานุภาพทำลายล้างสูง ทำให้ทั่วโลกเกิดคำถามว่าต้นตอของระเบิดคืออะไร เป็นไปได้หรือไม่ว่าอาจเป็นการก่อการร้าย และผลกระทบจากเหตุระเบิดครั้งนี้ อาจทำให้เลบานอนกลายเป็น failed state หรือรัฐล้มเหลวได้อย่างไร วันนี้มาดูกัน

เหตุระเบิดทำลายล้างครั้งนี้ทำให้มีผู้เสียชีวิตอย่างน้อย 78 รายและบาดเจ็บราว 4,000 แรงระเบิดสั่นสะเทือนไปทั่วเมืองหลวง 

ประธานาธิบดีมิเชล อูน ของเลบานอนได้เรียกประชุมครม.ฉุกเฉินและจะประกาศสถานการณ์ฉุกเฉินเป็นเวลาสองสัปดาห์

แต่จนถึงตอนนี้ทางการเลบานอนยังไม่ได้เปิดเผยสาเหตุของการระเบิดอย่างชัดเจน

เจ้าหน้าที่หลายคนบอกว่า การระเบิดน่าจะเกี่ยวข้องกับสารแอมโมเนียมไนเตรต ราว 2700 ตันที่ทางการยึดได้และเก็บไว้ที่คลังสินค้าในท่าเรือมากว่า 6 ปีแล้ว

ประธานาธิบดีเลบานอนกล่าวว่า เป็นเรื่องที่ยอมรับไม่ได้ ที่มีแอมโมเนียม ไนเตรทถึง 2,750 ตันอยู่ในโกดังมานานหกปีโดยไม่มีมาตรการด้านคามปลอดภัย และเขาจะต้องเอาคนผิดมาลงโทษสถานหนักให้ได้ 

ตอนนี้เจ้าหน้าที่เริ่มปัดกันไปมา เช่นผู้อำนวยการกรมศุลกากรของเลบานอน กล่าวว่า กรมศุลการไม่ได้เป็นผู้รับผิดชอบเรื่องการจัดเก็บสารดังกล่าว แต่เป็นหน้าที่ของการท่าเรือ และสารดังกล่าวไม่ควรไปอยู่ที่ท่าเรือตั้งแต่แรกแล้ว

ขณะที่รัฐบาลเลบานอนจะตั้งคณะกรรมการสอบสวนสาเหตุการระเบิด และจะต้องได้คำตอบภายใน 5 วันเพื่อว่าใครเป็นผู้รับผิดชอบ รวมถึงจะมีการจ่ายเงินชดเชยให้ครอบครัวของเหยื่อ

การระเบิดเกิดขึ้นในช่วงที่ทางการเลบานอนให้ grace period หรือช่วงเวลาผ่อนคลายกับประชาชนเป็นเวลาสองวัน ก่อนกลับไปล็อกดาวน์เต็มรูปแบบเพื่อควบคุมการระบาดของโควิด 19 จึงทำให้ผู้คนพลุกพล่านในช่วงวันดังกล่าว แรงระเบิดทำให้เกิดความสูญเสียขนาดใหญ่ จนผู้ว่าฯกรุงเบรุตกล่าวว่า กรุงเบรุตไม่เคยเห็นอะไรแบบนี้มาก่อน

สหรัฐฯเชื่ออาจเป็นการโจมตี

ประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ของสหรัฐฯ มองไปอีกทางว่า การระเบิดเช่นนี้เหมือนเป็น “การโจมตีอันเลวร้าย”

ทรัมป์ระบุว่า สหรัฐฯมีความสัมพันธ์ที่ดีกับคนเลบานอน และพร้อมที่จะช่วย เขาได้พบกับนายพลอเมริกันหลายคน และพวกเขาก็รู้สึกตรงกันว่า ไม่ใช่ระเบิดจากสาระประกอบระเบิด แต่เหมือนเป็นการโจมตีมากกว่า

อย่างไรก็ตาม เจ้าหน้าที่กลาโหมสามคนบอกกับซีเอ็นเอ็นว่า ไม่มีข้อบ่งชี้ว่าเป็นการก่อการร้ายโจมตี เพราะหากเป็นการโจมตีขนาดใหญ่เช่นนี้ กองทัพสหรัฐฯในภูมิภาคจะต้องยกระดับการป้องกันตนเองอัตโนมัตทันที

อาจนำไปสู่รัฐล้มเหลว?

ทันทีที่เกิดระเบิด ราคาน้ำมันดิบพุ่งขึ้นไปสูงสุดในรอบเกือบสองสัปดาห์ เพราะทำให้เกิดความกังวลเรื่องเสถียรภาพในตะวันออกกลาง

กรุงเบรุตนั้น เป็นเมืองหลวงของเลบานอน เป็นที่ตั้งของสถานทูต องค์กรที่ไม่ใช่ภาครัฐต่าง รวมถึงที่ทำการรัฐบาล และพรรคการเมือง แรงระเบิดยังได้ทำให้เลขาธิการของพรรค Kataeb เสียชีวิตด้วย เพราะเขากำลังเป็นประธานการประชุมของพรรคที่สำนักงานใหญ่ซึ่งอยู่ใกล้ท่าเรือ

ขณะที่เลบานอนเผชิญวิกฤตเศรษฐกิจและการเงินมาก่อนหน้านี้แล้ว อัตราการว่างงานเกิน 25% ขณะที่ประชากรราวหนึ่งในสาม มีฐานะต่ำกว่าเส้นแบ่งความยากจน โดยรัฐบาลเลบานอนกำลังเจรจากับ กองทุนการเงินระหว่างประเทศเพื่อขอเงินกู้ 10,000 ล้านดอลลาร์ และพยายามของความช่วยเหลือจากชาติอาหรับอื่นๆ แต่ยังไม่เป็นผล

ด้านบรรดาประเทศอาหรับ ยังมองแตกต่างกันเรื่องกองทุนช่วยเหลือเลบานอน เพราะกลัวว่าเงินดังกล่าวจะถูกส่งต่อไปให้กลุ่มเฮซบอเลาะห์ ซึ่งสหรัฐฯและหลายชาติมองว่าเป็นกลุ่มก่อการร้ายที่อิหร่านหนุนหลัง ทำให้รัฐมนตรีต่างประเทศของเลบานอนลาออกไปเมื่อต้นสัปดาห์ที่ผ่านมา และเตือนว่า เลบานอนอาจกลายเป็น failed state หรือรัฐล้มเหลวได้

ทั้งนี้ ปีที่แล้ว เลบานอนมีการประท้วงใหญ่ เพราะประชากรโกรธเคืองที่รัฐบาลล้มเหลวในการให้บริการพื้นฐานต่างๆกับประชาชน ทั้งไฟดับบ่อย ไม่มีน้ำสะอาดสำหรับการบริโภค บริการสาธารณสุขมีจำกัด สัญญาณอินเทอร์เน็ตย่ำแย่ ประชาขนโทษว่าเป็นเพราะนักการเมือง ชนชั้นสูงต่างๆที่ครอบงำการเมืองมานาน และทุจริตมาตลอด โดยที่ไม่ได้ปฏิรูปใดๆให้กับประเทศเลย แต่กลับเสนอขึ้นภาษีในหลาดหลายรูปแบบ

การประท้วงบานปลายจนทำให้นายกรัฐมนตรีซาอัด ฮารีรี  ที่ชาติตะวันตกหนุนหลัง ต้องลาออกจากตำแหน่ง

ในขณะที่ต่อมา เลบานอนเผชิญการระบาดของโควิด 19 และต้องล็อกดาวน์ประเทศในช่วงกลางเดือนมีนาคม สถานการณ์โรคระบาดทำให้การประท้วงต้องยุติไป แต่กลับทำให้เศรษฐกิจย่ำแย่กว่าเดิม จนนายกรัฐมนตรีคนใหม่เตือนว่า เลบานอนกำลังเสี่ยงที่จะเผชิญวิกฤตด้านอาหารแล้ว

นอกจากปัญหาเศรษฐกิจแล้ว เลบานอนกำลังเผชิญการพิพากษาของศาลพิเศษแห่งเลบานอน โดยสหประชาชาติในวันศุกร์นี้ จากกรณีการลอบสังหารอดีตนายกรัฐมนตรีราฟิค ฮารีรี ซึ่ง Special Tribunal for Lebanon ได้กล่าวหาสมาชิก 4 คนของกลุ่มเฮซบอเลาะห์ ว่ามีส่วนเกี่ยวข้องในการสังหารนี้ และการสังหารดังกล่าวกลายเป็นจุดเป็นของประวัติศาสตร์ยุคใหม่ของเลบานอน เพราะตั้งแต่นั้นมา ก็เกิดเหตุโจมตีสังหารนักการเมืองและสื่ออย่างต่อเนื่อง

การสังหารนายฮารีรีในตอนนั้น ทำให้เกิดการประท้วงไปทั่วประเทศ และรัฐบาลล่มสลาย  และกองทัพซีเรียถอนทหารออกไปจากเลบานอน หลังช่วยคุ้มครองเลบานอนมาราว 15 ปีหลังยุคสงครามกลางเมือง

ด้านกลุ่มเฮซบอเลาะห์ปฏิเสธข้อกล่าวหาทั้งหมด และบอกว่าจะไม่ส่งตัวผู้ต้องสงสัยให้ศาล โดยระบุว่า ศาลเป็นเครื่องมือของอิสราเอล ในขณะที่ในเชิงเทคนิค อิสราเอลและเลบานอนยังอยู่ในภาวะสงคราม

ขณะที่อิสราเอลรีบออกมาปฏิเสธทันทีว่า ไม่มีส่วนเกี่ยวข้องใดๆกับเหตุระเบิดครั้งนี้ และเสนอว่าจะส่งความช่วยเหลือฉุกเฉินไปยังเลบานอนผ่านชาติคนกลาง

อะไรคือปัญหาหลักของเลบานอน?

ปัญหาหลักที่ทำให้เลบานอนไม่สามารถแก้วิกฤตต่างๆได้ คือ การเมืองที่แบบแบ่งแยกนิกาย หรือกลุ่มการเองที่เอาแต่ผลประโยชน์ของตนเอง

เลบานอนมีกลุ่มทางศาสนาที่ทางการรับรองถึง 18 กลุ่ม ทั้งมุสลิม คริสเตียน ยูดาย และดรูซ

ตำแหน่งหลักๆของประเทศสามส่วน ประธานาธิบดี ประธานรัฐสภา และนายกรัฐมนตรี คือสถาบันที่แตกแยกที่สุดเพราะเป็นการแบ่งตำแหน่งในสามกลุ่มกลัก คือ คริสเตียน นิกายมาโรไนท์  มุสลิมชีอะห์  และมุสลิมสุหนี่ ตามข้อตกลงที่ลงนามกันในปี 1943

ส่วนรัฐสภา 128 ที่นั่ง ก็เป็นการแบ่งโควตากันของคริสเตียนและมุสลิม

การที่เลบานอนมีความหลากหลายทางศาสนาและลัทธิ จึงทำให้เลบานอนตกเป็นเป้าถูกแทรกแซงจากกลุ่มการเมืองนอกประเทศได้ง่าย เช่น อิหร่านหนุนหลังกลุ่มเฮซบอเลาะห์ ซึ่งเป็นกลุ่มการเมืองและกองกำลังที่ใหญ่สุดของประเทศ