แรงจูงใจไม่ได้สร้างความพยายาม ความพยายามต่างหากที่สร้างแรงจูงใจ การวิจัยชี้

เราอาจเคยคิดว่า “ต้องรอมีแรงบันดาลใจก่อน จึงจะเริ่มลงมือทำ” แต่จากมุมมองของ ประสาทวิทยาศาสตร์ (neuroscience) ผลการวิจัยใหม่ ๆ กลับชี้ว่า แรงจูงใจไม่ได้เป็นต้นเหตุของการกระทำ หากแต่เกิดขึ้น “หลังจากเราเริ่มลงมือทำแล้ว” ต่างหาก

สมองของเราทำงานอย่างไรเมื่อเริ่มลงมือ

สมองมีสารสื่อประสาทชื่อว่า โดปามีน (dopamine) ซึ่งเกี่ยวข้องกับความสุข ความพอใจ และแรงผลักดันในการทำสิ่งต่าง ๆ เดิมทีนักวิทยาศาสตร์เคยเชื่อว่าโดปามีนหลั่งออกมาก่อนเราจะเริ่มทำ เพื่อ “กระตุ้นให้เกิดแรงจูงใจ”

แต่การศึกษาด้านสมองล่าสุด เช่น งานของ Salamone และคณะ (2016) และ Westbrook et al. (2020) พบว่า โดปามีนไม่ได้ทำให้เรารู้สึกอยากทำบางสิ่งเท่านั้น แต่จะหลั่งออกมาเมื่อเราลงมือทำจริง ๆ โดยเฉพาะเมื่อเราทำสิ่งที่มีเป้าหมายหรือท้าทาย

กล่าวคือ “การเริ่มต้น” แม้จะเป็นเพียงก้าวเล็ก ๆ ก็สามารถกระตุ้นระบบโดปามีนในสมองได้ ซึ่งโดปามีนนี้เองที่ช่วยเพิ่มความรู้สึกมีกำลังใจ มีสมาธิ และต้องการก้าวต่อไป

ความพยายามเป็นตัวจุดประกายวงจรโดปามีน

ในทางชีววิทยา สมองของเรามีกลไกที่เรียกว่า dopamine feedback loop วงจรป้อนกลับของโดปามีน เมื่อเราลงมือทำบางสิ่งและเห็นผลลัพธ์ (แม้เพียงเล็กน้อย) สมองจะจดจำความสำเร็จนั้น และหลั่งโดปามีนเพิ่มเติม ทำให้เรารู้สึกอยากทำต่ออีก

การวิจัยของ Kim et al. (2015) แสดงให้เห็นว่า การเคลื่อนไหวร่างกายหรือทำกิจกรรมเล็ก ๆ เช่น จัดโต๊ะ เขียนเช็กลิสต์ หรือออกกำลังกายเบา ๆ สามารถเพิ่มระดับโดปามีนในสมองส่วน striatum ซึ่งเกี่ยวข้องกับแรงจูงใจและการตัดสินใจได้อย่างมีนัยสำคัญ

นี่จึงอธิบายได้ว่า ทำไมบางครั้งเมื่อเราเริ่มทำงานเพียง “5 นาทีแรก” แล้วกลับรู้สึกอยากทำต่อไปอีกเรื่อย ๆเพราะความพยายามนั้นเองคือ “จุดเริ่มของแรงจูงใจ” ที่แท้จริง

ลงมือก่อน แล้วแรงจูงใจจะตามมาเอง

การรอให้มีแรงบันดาลใจก่อนจึงอาจเป็นกับดักของสมอง เพราะโดปามีนไม่ได้ “นำทางเราให้เริ่มต้น” แต่ “ตอบสนองเมื่อเราก้าวออกไปก่อน”

แนวทางง่าย ๆ ที่สอดคล้องกับหลักประสาทวิทยาคือ “เริ่มต้นเล็ก ๆ” (small action principle) เช่น ตั้งเป้าว่าจะทำเพียง 2 นาที หรือเขียนแผนสั้น ๆ แค่ข้อเดียว เมื่อสมองเริ่มรับรู้ความก้าวหน้า โดปามีนจะค่อย ๆ หลั่งออกมา กระตุ้นให้เราทำมากขึ้นอย่างเป็นธรรมชาติ เพราะสุดท้ายแล้ว แรงจูงใจไม่ใช่สิ่งที่รอได้ แต่มันเกิดขึ้นจากการลงมือทำจริง ๆ