กฎอัยการศึก คืออะไร ใช้เมื่อไหร่ และมีผลอย่างไรต่อประชาชน

ความหมายของกฎอัยการศึก

กฎอัยการศึก (Martial Law) เป็นกฎหมายพิเศษที่ให้อำนาจเจ้าหน้าที่ทหารเข้ามาควบคุมสถานการณ์ในพื้นที่ที่เกิดเหตุการณ์ผิดปกติ เช่น ภาวะสงคราม การก่อจลาจล หรือเมื่อรัฐบาลพลเรือนไม่สามารถควบคุมสถานการณ์ได้ โดยเมื่อประกาศใช้กฎหมายนี้ ทหารจะมีอำนาจเหนือฝ่ายพลเรือนในเขตพื้นที่ที่กำหนด และสามารถดำเนินการต่าง ๆ ได้ตามกฎหมายที่ระบุไว้

อำนาจของทหารเมื่อมีการประกาศใช้กฎอัยการศึก

เมื่อมีการประกาศกฎอัยการศึก เจ้าหน้าที่ทหารจะได้รับอำนาจในการ

• ควบคุมพื้นที่และรักษาความสงบเรียบร้อย
• ตรวจค้น ยึดอาวุธ หรือทรัพย์สินที่เป็นภัยต่อความมั่นคง
• สั่งห้ามหรือควบคุมการเดินทางในบางช่วงเวลา เช่น เคอร์ฟิว
• กักตัวผู้ต้องสงสัยหรือบุคคลที่อาจเป็นภัยต่อรัฐ
• พิจารณาคดีบางประเภทผ่านศาลทหาร

เหตุผลที่สามารถประกาศใช้กฎอัยการศึก

การประกาศใช้กฎอัยการศึกมักเกิดขึ้นในกรณีต่อไปนี้

• เกิดสงครามหรือมีภัยคุกคามต่อประเทศจากต่างชาติ
• เกิดความไม่สงบภายในประเทศ เช่น การจลาจลหรือกบฏ
• มีการก่อการร้ายหรือความรุนแรงที่เกินขอบเขตการควบคุมของฝ่ายพลเรือน
• เหตุฉุกเฉินที่กระทบต่อความมั่นคงของรัฐอย่างร้ายแรง

กฎอัยการศึกในประเทศไทย

ประเทศไทยมีกฎหมายเกี่ยวกับกฎอัยการศึกมาตั้งแต่ ร.ศ. 126 (พ.ศ. 2450) และใช้กันอย่างเป็นทางการในชื่อ พระราชบัญญัติกฎอัยการศึก พ.ศ. 2457 โดยให้อำนาจดังนี้

• ประกาศใช้โดยพระมหากษัตริย์ หรือ ผู้บัญชาการทหารสูงสุด หรือแม่ทัพภาค ในกรณีเร่งด่วนเฉพาะพื้นที่
• เมื่อไม่จำเป็นต้องใช้แล้ว จะมีการประกาศยกเลิกอย่างเป็นทางการ โดยอำนาจเดียวกันกับที่ประกาศใช้

ตัวอย่างการประกาศใช้กฎอัยการศึกในอดีต

• ปี 2547 ใช้ในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้
• ปี 2557 ประกาศทั่วประเทศก่อนการรัฐประหาร
• ปี 2568 ล่าสุดมีการประกาศใช้ในบางอำเภอของจังหวัดจันทบุรีและตราด เพื่อควบคุมสถานการณ์ชายแดนไทย–กัมพูชา

กฎอัยการศึก เป็นเครื่องมือทางกฎหมายที่ให้อำนาจแก่ทหารเพื่อดูแลความสงบเรียบร้อยของประเทศในยามคับขัน แม้จะจำเป็นในบางสถานการณ์ แต่ก็ส่งผลกระทบต่อสิทธิและเสรีภาพของประชาชน ดังนั้นจึงควรใช้เฉพาะในกรณีที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ และต้องมีการยกเลิกทันทีเมื่อสถานการณ์คลี่คลาย