ไขรหัสยีน และการใช้ชีวิตอย่างมีสุขภาพดี ของคนยายอายุยืน 117 ปี

ในวันที่ใครๆ ก็พูดถึง Longevity หรือ การมีอายุยืนยาวอย่างมีสุขภาพที่ดี เกิดเป็นประเด็นถกเถียงทั้งในแง่ของโภชนาการศาสตร์และวิทยาศาสตร์ ล่าสุด ดร.อนันต์ จงแก้ววัฒนา เปิดเผยผ่านเพจ Anan Jongkaewwattana ถึงคำอธิบายทางวิทยาศาสตร์ จากการศึกษาชีวิต และไปจนถึงระดับของพันธุกรรมของผู้หญิงที่มีอายุมากที่สุดในโลกกว่า 117 ปี โดยระบุว่า

ถอดรหัสชีวิต 117 ปี เรื่องเล่าทางวิทยาศาสตร์ของผู้หญิงที่อายุยืนที่สุดในโลก

คำว่า Supercentenarian คือผู้ที่มีอายุเกิน 110 ปี กลุ่มคนเหล่านี้นับว่าเป็นตัวอย่างที่น่าสนใจของวงการวิทยาศาสตร์ เพราะแม้จะมีอายุขัยที่ยืนยาวอย่างยิ่ง แต่กลับรักษาสุขภาพร่างกายที่ค่อนข้างดีไว้ได้ การศึกษาคนกลุ่มนี้จึงเปรียบเสมือนการมองภาพสะท้อนของการศึกษาโรคชราก่อนวัยที่พบได้มากขึ้นในปัจจุบัน ซึ่งอาจเผยความลับของกลไกการมีอายุยืนยาวและสุขภาพดีได้ 

ด้วยเหตุนี้ ทีมนักวิจัยจึงได้ทำการศึกษาบุคคลที่น่าทึ่งที่สุดคนหนึ่งของโลก เธอคือคุณทวด Maria Branyas Morera หรือ M116 หญิงชาวสเปนเชื้อสายอเมริกันผู้มีอายุยืนถึง 117 ปี ซึ่งมากกว่าอายุขัยเฉลี่ยของผู้หญิงในประเทศของเธอถึง 30 ปี แม้จะมีอายุมากขนาดนี้ เธอกลับไม่เคยป่วยด้วยโรคร้ายแรงที่มักมาพร้อมกับวัยชรา เช่น มะเร็ง หรือโรคความจำเสื่อมเลย 

Cr. X: Maria Branyas Morera

เกิดอะไรขึ้นกับร่างกายของเธอ?

ทีมวิจัยจึงเกิดสมมติฐานสำคัญขึ้นมาว่า อะไรคือพิมพ์เขียวทางชีวภาพที่ซ่อนอยู่ในร่างกายของเธอ? 

พวกเขาต้องการจะแยกแยะให้ได้ว่า ลักษณะทางโมเลกุลใดที่เป็นผลมาจาก "ความชราภาพ" และลักษณะใดที่เป็นผลมาจาก "การมีสุขภาพดี" เพื่อทำความเข้าใจว่าทั้งสองสิ่งนี้ไม่จำเป็นต้องมาคู่กันเสมอไป

เพื่อค้นหาคำตอบ ทีมวิจัยได้ทำการศึกษาแบบ "มัลติโอมิกส์" (multiomics) ซึ่งเปรียบเสมือนการตรวจสุขภาพร่างกายอย่างละเอียดลึกถึงระดับโมเลกุลในทุกมิติ 

พวกเขาเก็บตัวอย่างจากเลือด น้ำลาย ปัสสาวะ และอุจจาระของ M116 เพื่อนำไปวิเคราะห์ จีโนม (รหัสพันธุกรรมทั้งหมด), เอพิเจเนติกส์ (กลไกเหนือพันธุกรรมที่ควบคุมการทำงานของยีน), ทรานสคริปโตม (ยีนที่กำลังทำงาน), โปรติโอม (โปรตีนทั้งหมด), เมแทบอโลม (สารเคมีขนาดเล็กในร่างกาย) และไมโครไบโอม (ชุมชนของจุลินทรีย์) จากนั้นนำผลที่ได้ไปเปรียบเทียบกับข้อมูลของกลุ่มประชากรทั่วไปที่มีอายุน้อยกว่า

ผลลัพธ์ที่ได้เผยให้เห็นภาพที่น่าสนใจซึ่งเปรียบเสมือนเหรียญสองด้าน ด้านหนึ่ง ร่างกายของเธอบ่งบอกถึงความชราภาพตามกาลเวลาอย่างชัดเจน 

ทีมวิจัยพบว่า "เทโลเมียร์" ซึ่งเป็นปลอกหุ้มปลายโครโมโซมที่หดสั้นลงตามอายุขัยของเธอนั้น สั้นอย่างมาก นอกจากนี้ ยังพบการกลายพันธุ์ในเซลล์ต้นกำเนิดเม็ดเลือด หรือที่เรียกว่า Clonal hematopoiesis ซึ่งเป็นลักษณะที่พบได้ในผู้สูงอายุและอาจเป็นปัจจัยเสี่ยงของโรคมะเร็งและโรคหัวใจ ระบบภูมิคุ้มกันของเธอยังมี B cell ชนิดที่เกี่ยวข้องกับอายุ (Age-associated B cells) เพิ่มขึ้น ซึ่งสัมพันธ์กับการอักเสบในร่างกาย

ความลับที่ซ่อนอยู่ในยีน?

แต่อีกด้านหนึ่งของเหรียญ ร่างกายของเธอกลับแสดงลักษณะของความเยาว์วัยและสุขภาพดีอย่างน่าสนใจสวนทางกับอายุจริง ในด้านพันธุกรรม เธอมีชุดยีนหายากที่ไม่พบในกลุ่มประชากรชาวยุโรปทั่วไป 

ซึ่งยีนเหล่านี้มีความเชื่อมโยงกับการทำงานของภูมิคุ้มกันที่ดี การป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด สุขภาพสมอง และการทำงานของไมโทคอนเดรียที่มีประสิทธิภาพ เมื่อมองที่ระบบเผาผลาญในเลือดของเธอ ก็พบว่ามันทำงานได้อย่างดีมาก มีระดับคอเลสเตอรอลชนิดดี (HDL) สูงมาก

และมีระดับคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี (VLDL) และไตรกลีเซอไรด์ต่ำมาก ที่สำคัญคือ ระดับสารบ่งชี้การอักเสบในร่างกายของเธออยู่ในระดับที่ต่ำมาก ซึ่งเป็นลักษณะเด่นของคนที่มีสุขภาพดี

จุลินทรีย์ในลำไส้ก็มีส่วน

สิ่งที่น่าสนใจไม่แพ้กันคือ ชุมชนจุลินทรีย์ในลำไส้ของเธอ เธอมีแบคทีเรียสกุล Bifidobacterium ในปริมาณที่สูงมาก ซึ่งโดยปกติแล้วแบคทีเรียชนิดนี้จะลดลงตามอายุ แต่กลับพบมากในกลุ่มผู้สูงอายุที่อายุยืนและมีสุขภาพดี แบคทีเรียชนิดนี้ช่วยลดการอักเสบและส่งเสริมสุขภาพ ซึ่งอาจเป็นผลมาจากการที่เธอรับประทานโยเกิร์ตเป็นประจำทุกวัน 

และสุดท้าย ปัจจัยที่น่าทึ่งที่สุดอาจเป็นเรื่องของ "Epigenetics" นักวิจัยได้ใช้ "นาฬิกาชีวภาพ" ที่วัดอายุขัยจากรูปแบบดีเอ็นเอเมทิลเลชัน และพบว่าอายุชีวภาพของเซลล์ในร่างกายเธอนั้นอ่อนกว่าอายุจริงไปหลายปี โดยเฉพาะนาฬิกาที่วัดจาก rDNA แสดงให้เห็นว่าเธอมีอายุทางชีวภาพน้อยกว่าอายุจริงถึง 23 ปี พูดง่ายๆ ก็คือ เซลล์ของเธอ "รู้สึก" หรือ "ทำงาน" เหมือนเซลล์ของคนที่หนุ่มสาวกว่ามาก

สรุป

เรื่องราวของคุณทวด สอนให้เรารู้ว่าความชราภาพและการเจ็บป่วยไม่จำเป็นต้องเป็นสิ่งที่มาคู่กันเสมอไป แม้ร่างกายจะเสื่อมถอยไปตามกาลเวลา แต่การมีพันธุกรรมที่เอื้ออำนวย ระบบเผาผลาญที่มีประสิทธิภาพ ภาวะอักเสบต่ำ จุลินทรีย์ในลำไส้ที่เป็นประโยชน์ และนาฬิกาชีวภาพที่เดินช้าลง อาจเป็นกุญแจสำคัญที่ไขความลับของการมีอายุยืนยาวอย่างมีคุณภาพ

Cr. X: Dr. Manel Esteller