วีอาร์: เทคโนโลยีเสมือนจริงที่ช่วยฝึกสมาธิ ผ่อนคลายความกังวล

วีอาร์: เทคโนโลยีเสมือนจริงที่ช่วยฝึกสมาธิ ผ่อนคลายความกังวล - BBCไทย

การเดินทางด้วยรถไฟใต้ดินในกรุงลอนดอนปกติก็ไม่ใช่เรื่องผ่อนคลายอยู่แล้ว การระบาดใหญ่ของโควิด-19 ยิ่งทำให้ผู้โดยสารจำนวนมากกังวลเพิ่มขึ้นไปอีก

ผมได้ทดลองใช้เทคโนโลยีใหม่ที่จะช่วยฝึกให้สมองของผมผ่อนคลายลง ผมนั่งห่างจากผู้โดยสารคนอื่น ๆ ในตู้โดยสาร ขณะที่สวมหน้ากากร้อน ๆ อยู่ และหวังว่า อุปกรณ์นี้จะใช้งานได้ผล

ผมมาพูดคุยกับ ดร.จามิล เอล-อิหมัด ที่เคยสนุกกับหน้าที่การงานที่ประสบความสำเร็จในอุตสาหกรรมคอมพิวเตอร์ ก่อนที่จะมาทำงานด้านนี้ซึ่งเขาบอกว่า "จำใจเข้ามาในวงการประสาทวิทยาศาสตร์" ผู้เชี่ยวชาญด้านไอทีเชื้อสายเลบานอน รู้ทุกอย่างเกี่ยวกับภาษาคอมพิวเตอร์ และสนใจความคล้ายคลึงกันระหว่างข้อมูลและวิธีการประมวลผลข้อมูลของสมอง

เขาเข้าใจดีถึงศักยภาพของอุปกรณ์เสมือนจริง เขาได้หาวิธีในการใช้เทคนิคคลาวด์คอมพิวติง (cloud computing) ในการจับภาพและวิเคราะห์สัญญาณสมอง และสร้างเครื่องมือที่ช่วยจำลองสภาวะของการฝึกสมาธิ

นิวโรพลาสติกซิตี (Neuroplasticity) ซึ่งเป็นความสามารถในการปรับตัวของสมอง คือศาสตร์ของที่นี่ เซลล์ประสาท วงจรของสมอง จะแข็งแรงมากขึ้นเมื่อได้รับการฝึกมากขึ้น พวกมันเปลี่ยนแปลงได้ แล้วก็เป็นเอกเทศ

ดร.เอล-อิหมัด สนใจศึกษาเรื่องเซลล์ประสาท เขามองเซลล์ประสาทเป็นเหมือน "ป่าที่มีต้นไม้แต่ละต้นแตกต่างกัน" นั่นหมายความว่า แต่ละคนจำเป็นต้องใช้วิธีของตัวเองในการฟื้นฟูสภาพจิตใจ

นวัตกรรมของเขาคือ การนำเทคโนโลยีการตรวจคลื่นไฟฟ้าสมอง (electroencephalogram--EEG) ซึ่งสังเกตการณ์กิจกรรมทางไฟฟ้าที่เกิดขึ้นในสมอง มาใส่ไว้ในชุดอุปกรณ์เสมือนจริง

การรวมเทคโนโลยีนี้ไว้ด้วยกัน ทำให้สามารถวัดการตอบสนองของสมองของผู้สวมใส่ต่อภาพต่าง ๆ ได้ และสามารถวัดการตอบสนองทางชีวภาพได้อย่างต่อเนื่องโดยการใช้คอมพิวเตอร์จากระบบคลาวด์คอมพิวติง ซึ่งเป็นการประมวลผลข้อมูลในระดับอุตสาหกรรมผ่านอินเทอร์เน็ต

มูราลี โดไรสวามี ศาสตราจารย์ด้านวิทยาศาสตร์พฤติกรรมและจิตเวชที่วิทยาลัยแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยดยุค (Duke University School of Medicine) ในรัฐนอร์ทแคโรไลนาของสหรัฐฯ และอดีตที่ปรึกษาบริษัทนิวโรโปร (NeuroPro) ของดร.เอล-อิหมัด กล่าวว่า การฝึกสมาธิและการเจริญสติ ได้รับการพิสูจน์แล้วว่าใช้รักษาอาการบางอย่างได้

"มีการเจริญสติหลายประเภทและมันไม่ใช่ยาครอบจักรวาล แต่ในช่วง 30 ปีที่ผ่านมา การเจริญสติได้พัฒนาจากวิทยาศาสตร์ชายขอบไปสู่กระแสหลักได้ มันได้ผลเหมือนกับการฝึกสมาธิในการป้องกันโรคซึมเศร้าไม่ให้กลับมาเป็นอีก มันไม่ใช่วิธีสำหรับทุกคน แต่ก็ทำให้มุมมองของเราเปลี่ยนแปลงไป"

สัมผัสแรกที่ผมได้รับจากระบบนี้ซึ่งมีชื่อเรียกว่า "เครื่องความฝัน" คือตอนที่อุปกรณ์อีอีจี ถูกสวมลงบนศีรษะของผม มันเป็นแถบครึ่งวงกลมที่มีอุปกรณ์ตรวจจับคอยส่งสัญญาณไร้สายเพื่อเผยให้เห็นว่า กำลังเกิดอะไรขึ้นในสมองของผม

อุปกรณ์อีอีจีจะรับรู้ถึงระดับสมาธิของผม และจะรู้ว่าเมื่อไหร่ที่จิตใจของผมเริ่มวอกแวก การใช้อุปกรณ์นี้หลายครั้งน่าจะช่วยให้ผู้สวมใส่ควบคุมจิตใจและความคิดของตัวเองได้ดีขึ้น ซึ่งนั่นคือนิยามของการเจริญสติ

อุปกรณ์วีอาร์นี้ไม่ได้มีลักษณะเป็นหมวกเทอะทะ จริง ๆ แล้ว แทบไม่รู้สึกว่ามันหนักเลยเพราะขดลวดสปริงที่รองรับมันไว้ช่วยถ่ายน้ำหนักออกจากศีรษะของคุณ เมื่อไม่รู้สึกหนัก จึงไม่รู้สึกว่ามีอะไรมาปิดล้อมอยู่

ผมได้ยินเสียงดนตรีประเภทเครื่องเป่าที่นุ่มนวล ผมมองเห็นเกาะ ๆ หนึ่งลอยอยู่ในที่ว่าง คลื่นซัดเข้าหาชายหาดและรูปปั้นขนาดใหญ่บนเกาะอีสเตอร์ที่ตั้งอยู่บนโขดหินและต้นปาล์ม ขนนกสีขาวลอยไปตามสายลม มีคนบอกผมว่า นั่นคือสัญลักษณ์ของอิสรภาพ และลมหายใจของผมช่วยทำให้มันล่องลอยอยู่

ผมเคลื่อนไปตามชายหาดและพบว่าตัวเองอยู่บนหาดทรายมองไปที่รูปปั้นเหล่านั้นที่อยู่ทางขวามือ แต่แล้วก็ปรากกฏหมอกสีขาวขึ้นตรงหน้า ซึ่งลอยต่ำลงและไหลไป ขณะที่ผมพยายามจะเพ่งไปที่หน้าของรูปปั้น

หมอกจากท้องทะเลนั้นลอยกลับมาบดบังทัศนียภาพของผมอีกครั้ง เพราะผมเสียสมาธิในขณะนั้น ดังนั้นผมจึงไม่รู้สึกผ่อนคลายอย่างเพียงพอ

การใช้สมาธิต้องใช้ความพยายาม ซึ่งการจดบันทึกเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นตามสัญชาตญาณนักข่าว ทำลายสมาธิของผม ดร.เอล-อิหมัด บอกผมว่า จิตใจของเราล่องลอยไปเป็นเวลา 50% ของเวลาที่เดิน ดังนั้น การแยกความคิดอื่น ๆ ออกไป จึงเป็นความท้าทายที่เราเผชิญ

ผมจับรูปปั้นเหล่านั้นไว้ได้มั่นเป็นระยะ ๆ แล้วก็รู้สึกตกตะลึงที่ผมอยู่ในเครื่องนั้นนาน 5 นาที มันรู้สึกเหมือนแค่ 2-3 นาที เพราะผมพยายามคิดถึงเฉพาะภาพที่ปรากฏตรงหน้า

นอกจากอุปกรณ์นี้แล้ว จอแล็ปท็อปได้แสดงสัญญาณที่เครื่องอีอีจีตรวจจับได้จากสมองของผม มันเผยให้เห็นว่า บริเวณที่ผมมีความรู้สึกตัวจะมีความสว่าง ข้อมูลนี้ถูกบันทึกไว้เพื่อใช้ในการวิเคราะห์ มันจะถูกเข้ารหัสและไม่เปิดเผยว่าเป็นของใคร ก่อนที่จะถูกส่งไปยังนักวิจัยด้านวิทยาศาสตร์ประสาทวิทยา

ผมได้รับคะแนนที่บอกถึงระดับความมีสมาธิของผม และเป้าหมายในการปรับปรุงให้ดีขึ้น ดร.อิล-อิหมัด คิดว่า เซลล์ประสาทของผมทำงานได้ค่อนข้างดีสำหรับการทดลองใช้งานครั้งแรก โดยได้คะแนนการมีสมาธิอยู่ที่ 30%

ความรู้สึกหลบหนีที่มาพร้อมกับภาพเกาะที่ล่องลอยอยู่ ช่วยบรรเทาความกังวลจากการเดินทางด้วยรถไฟใต้ดินของผม และการตั้งค่าให้อยู่ที่เกาะอีสเตอร์ ก็เป็นเพียงสถานที่เสมือนจริงแห่งหนึ่งในจำนวนสถานที่เสมือนจริงหลายแห่งที่คุณสามารถเลือกช่วยให้รู้สึกผ่อนคลาย

การนำเครื่องความฝันออกจำหน่ายให้กับประชาชนไม่น่าจะมีราคาแพง นิวโรโปรใช้เทคโนโลยีที่มีอยู่แล้ว ประกอบกับอุปกรณ์วีอาร์และอีอีจีรวมกันก็ไม่น่าจะมีราคาเกินกว่า 1,000 ปอนด์ (ประมาณ 40,000 บาท)

จุดที่น่าจะใช้บริการนี้ได้น่าจะอยู่ที่สถานที่ออกกำลังกายต่าง ๆ นอกจากนี้ยังสามารถติดตั้งไว้ในห้องพักผ่อนตามสำนักงานต่าง ๆ ด้วย เพื่อช่วยบรรเทาความกังวลของพนักงาน และทำให้ผู้มีความสามารถอยู่ทำงานกับบริษัทต่อไป

อะลาสแตร์ แคมป์เบลล์ อดีตหัวหน้าฝ่ายสื่อสารของพรรคเลเบอร์ และผู้รณรงค์ด้านสุขภาพจิต คิดว่าเทคโนโลยีนี้น่าจะนำมาใช้ให้เกิดประโยชน์ได้จริง

นายแคมป์เบลได้แนะนำผู้ประกอบการธุรกิจต่าง ๆ ถึงความสำคัญของการมีสติ และบอกว่า มุมมองของโลกธุรกิจในเรื่องสุขภาพจิตเปลี่ยนแปลงไปอย่างมาก

"เราไม่เห็นความสำคัญของวิธีการใช้สมองของพนักงานเท่าที่ควร ผมเห็นการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นจริง ๆ ในเมือง ธนาคารต่าง ๆ ตระหนักแล้วว่า เป็นเรื่องไม่ฉลาดเลยถ้าพวกเขาลงทุนในคนที่หมดไฟในการทำงาน"

• เทคโนโลยีจดจำใบหน้า สู่แอปฯ แต่งหน้าเสมือนจริง
• เทคโนโลยีวีอาร์ช่วยพาแม่ให้ 'กลับมาพบหน้า' ลูกสาวที่ตายจากไปอีกครั้ง
• "สติบำบัด": ทางเลือกใหม่รักษาโรคซึมเศร้า

นายแคมป์เบลล์กล่าวว่า ในธุรกิจประเภทบริการ การปกป้องการใช้งานสมองของพนักงงานด้วยโครงการช่วยเหลือด้านสุขภาพจิตต่าง ๆ เป็นเรื่องที่สมเหตุสมผล

เขายังสงวนความเห็นต่อเครื่องความฝัน "ผมสนใจในทุกเรื่องที่ทำให้คนหันมาพูดคุยกันเรื่องสุขภาพจิต คุณไม่สามารถใช้ชีวิตโดยสวมเครื่องความฝันเดินไปเดินมาได้ แต่คุณต้องฝึกจิตใจให้ทำงานให้แตกต่างออกไป"

เครื่องความฝันเกิดขึ้นมาจากความคิดของนักเทคโนโลยี แต่ดร.เอล-อิหมัด ยอมรับว่า สังคมสมาร์ทโฟนส่งผลเสียต่อสมองของเรา "เราอยู่ในระบบเศรษฐกิจที่ต้องการความสนใจของผู้คน มันทำให้เราเสียสมาธิและเพิ่มแรงกดดันให้เรา เราไม่ใช่สิ่งมีชีวิตสายพันธุ์ที่ทำงานพร้อมกันได้หลายอย่าง!"

ดังนั้น เซลล์ประสาทของเราอาจจะต้องการเครื่องความฝันเพื่อช่วยเราในการหลบซ่อนตัวจากโลกที่เทคโนโลยีสร้างขึ้น นายแคมป์เบลล์เห็นด้วย "ผมต้องคอยเตือนตัวเองถึงการใช้ทวิตเตอร์โดยไม่มีจุดหมาย การใช้โทรศัพท์อยู่ตลอดเวลา"