เจอเม่นทะเล...อย่าจับกิน!ธรณ์ ห่วงหมด เสียระบบนิเวศ

ข่าววันนี้ 7 เมษายน 2564 ดร.ธรณ์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านนิเวศทางทะเล และรองคณบดีคณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊ฏแฟนเพจ Thon Thamrongnawasawat เป็นห่วงหอยเม่นที่อาศัยในแนวปะการัง ว่า

เพื่อนธรณ์แจ้งมาว่า ตอนนี้ทะเลแถวบ้านเริ่มมีทัวร์ไปจับหอยเม่นในแนวปะการังมากินไข่ ขอให้อาจารย์ช่วยอธิบาย เพราะเป็นห่วงเกรงว่าจะหมด

เรื่องกินไข่เม่นทะเล (หอยเม่น) เป็นประเด็นที่ต้องเขียนอย่างระมัดระวัง จึงอยากให้ค่อยๆ อ่านแบบใจเย็นสักนิด เริ่มจากหอยเม่นไม่ใช่หอย แต่เป็นสัตว์พวกดาวทะเล ปลิงทะเล ฯลฯ แต่ใครอยากเรียก “เม่นทะเล” ว่าหอยเม่นก็ตามสบาย เหมือนที่เรียก “ดาวทะเล” ว่าปลาดาว

ไข่หอยเม่นก็ไม่ใช่ “ไข่” แต่เป็นรังไข่ของตัวเมียและอวัยวะสืบพันธุ์ของตัวผู้ (เม่นทะเลส่วนใหญ่แยกเพศ) แต่จะเรียกไข่ต่อไปก็โอเค มันเป็นเรื่องของภาษา

เม่นทะเลมีหลายร้อยชนิด แพร่กระจายไปทั่วโลก ผู้คนในบางพื้นที่นิยมนำไข่มากิน ไม่ใช่แค่ในญี่ปุ่น แต่ในยุโรปก็มีบ้าง เนื่องจากกินมานานและมีความนิยมต่อเนื่อง ทำให้ในต่างประเทศมีฟาร์มเม่นทะเล ไข่เม่นทะเลที่ขายในร้านอาหารทั่วไป นำเข้ามาจากญี่ปุ่น มาจากฟาร์ม หากอยากกินไม่มีปัญหา ไม่เกี่ยวข้องใด ๆ กับประเด็นที่จะเขียนถึง เพราะเป็นสัตว์ที่มาจากการเพาะเลี้ยง หรือแม้แต่มีการจับจากธรรมชาติในประเทศอื่น ๆ อยู่บ้าง ก็มีการควบคุมดูแลให้เกิดความยั่งยืน

สำหรับเม่นทะเลไทย เช่น เม่นดำหนามยาว ที่เห็นอยู่ทั่วไป แตกต่างจากในญี่ปุ่น คนไทยในอดีตไม่นิยมนำมากิน แทบจะคิดไม่ออกว่ามีอาหารพื้นถิ่นที่ไหนใส่ไข่หอยเม่น แต่เมื่อความนิยมกินมีมากขึ้น จากกระแสอาหารญี่ปุ่น ทำให้เริ่มมีบางแห่งลองนำมากิน ส่วนใหญ่เป็นลักษณะ “ลองกิน” เมื่อนักท่องเที่ยวไปทะเล เม่นทะเลมีหลายชนิด และอาศัยอยู่หลายพื้นที่

ประเด็นที่จะเขียนถึงคือ “เม่นทะเลที่อาศัยในแนวปะการัง” เท่านั้น เพราะแนวปะการังเป็นระบบนิเวศที่หลากหลายแต่บอบบาง มีสมดุลธรรมชาติ ยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวทำรายได้มหาศาล เรื่องนี้ใคร ๆ ก็ทราบ

เม่นทะเลในแนวปะการังช่วยกินสาหร่ายขนาดเล็ก แทะไปตามปะการังตาย/ก้อนหิน เม่นทะเลจึงเป็นผู้ควบคุมปริมาณสาหร่ายในระบบนิเวศแนวปะการัง หากเม่นทะเลหมดไปอย่างรวดเร็ว อาจเกิดปัญหาที่แก้ไขยากสาหร่ายอาจเพิ่มขึ้น ทำให้ปะการังวัยอ่อนลงเกาะไม่ได้ ฯลฯ จนทำให้ปะการังเริ่มพ่ายแพ้

การจับเม่นทะเลจากแนวปะการังมากินเป็นจำนวนมาก/ในเวลาอันสั้น อาจส่งผลรุนแรง เช่น ในอดีตแนวปะการังไทยเคยมีปลิงทะเลมากมาย ชนิดเรียกว่าเกลื่อนหาดตอนน้ำลง

แต่เมื่อเกิดกระแสจับไปกิน/ขาย ทำให้ปลิงทะเลลดลงอย่างรวดเร็ว จนถึงปัจจุบัน ผมยังไม่เคยเห็นปลิงมากเหมือนเมื่อก่อนอีกเลย ส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศ เพราะปลิงทะเลเป็นสัตว์ช่วยทำความสะอาด เมื่อปลิงหายไป ทรายก็สกปรก ต่อเนื่องไปทีละทอด ปะการังที่หักพังเพราะสมอ มันเห็นด้วยตาโดยง่าย

แต่สมดุลระบบนิเวศเปลี่ยน ทำให้ปะการังอ่อนแอเพราะคุณภาพสิ่งแวดล้อมย่ำแย่ เนื่องจากปลิงหายไป โดนน้ำร้อนก็เกิดปะการังฟอกขาวตายหมด หลังจากนั้นก็ไม่ฟื้นเหมือนเดิมอีกเลย มันเป็นเรื่องเห็นทันทียาก แต่มันส่งผลระยะยาว และมันไม่มีทางแก้ไข

การป้องกันล่วงหน้าย่อมดีกว่ารอให้เกิดขึ้นแล้วสงสัยว่าทำไมแนวปะการังโทรมจัง ฟื้นฟูยังไงมันก็ไม่ดี ก็เพราะสมดุลมันถูกทำลายไปตั้งแต่ปลิงหายหมด จะไปฟื้นง่ายๆ คงไม่ใช่แนวปะการัง ระบบนิเวศหลากหลายที่สุดในโลก ปลิงทะเลและเม่นทะเลเป็นสัตว์ไฟลั่มเดียวกัน วันนี้อาจมีเยอะ แต่วันหน้าหากพรึ่บเดียวหมด มันจะส่งผลแบบแก้ไขไม่ได้

จึงอยากขอร้องว่า การไปเที่ยวแนวปะการังแล้วจับเม่นทะเลมาลองกินกัน บางทีอาจส่งผลแบบคาดไม่ถึง ยิ่งถ้าเริ่มมาเยอะขึ้นเรื่อย ๆ และอาจเกิดกระแสว่า มากินไข่หอยเม่นสด ๆ จากแนวปะการังกันเถิด อย่างนั้นอาจทำให้เกิดปัญหาในแนวปะการังบางพื้นที่ โดยเฉพาะที่ซึ่งเป็นแหล่งท่องเที่ยวอยู่แล้ว มีผลกระทบเกือบเต็มลิมิตอยู่แล้ว การใส่ฟางเส้นสุดท้ายบนหลังลา จึงเป็นประเด็นที่ควรหลีกเลี่ยงหากทำได้ ซึ่งก็น่าจะทำได้

สำหรับการไปทัวร์ตามพื้นที่อื่น ที่ไม่ได้อยู่ในแนวปะการัง แล้วมีการลองกินไข่หอยเม่น เป็นเรื่องที่ขอให้พิจารณากันเอง เพราะผมไม่ทราบที่มาของเม่นทะเลเหล่านั้น ตามที่บอกไปแล้วว่า เม่นทะเลมีหลายชนิด พบได้ในหลายพื้นที่ ผมขอพูดถึงเฉพาะแนวปะการังเท่านั้นในกรณีของฟาร์มเม่นทะเล มีการทดลองเพาะเลี้ยงเม่นทะเลในไทยหลายครั้ง แต่ยังคงใช้คำว่าสำเร็จเต็มที่ไม่ได้ ต้องศึกษากันต่อไป

การออกหมายคุ้มครองเม่นทะเลคงเป็นไปไม่ได้ การประกาศห้ามจับสัตว์น้ำจากแนวปะการังทุกแห่งเป็นไปได้ยาก เนื่องจากปัญหานี้ไม่มีทางออกด้านกฎหมาย ก็คงได้แต่ขอร้องกันไว้

และที่อยากฝากไว้คืออย่าไปคิดว่าเม่นทะเลน่าเกลียด ตัวดำ ๆ มีแต่หนามทิ่มคน กินๆ ไปให้หมดยิ่งดีใหญ่ ธรรมชาติมีการคัดสรร เม่นทะเลวิวัฒนาการมานานแสนนาน “น่ารัก” กับ “สำคัญต่อระบบนิเวศ” เป็นสองคำที่ไม่จำเป็นต้องอยู่ด้วยกัน

แถมในสายตาผมยังคิดว่า น้องเม่นเค้าก็น่ารักดีออก

น้องงงงง...