ศาลทหารคืออะไร เข้าใจหน้าที่และโครงสร้างระบบยุติธรรมในกองทัพไทย

ศาลทหารคืออะไร

ศาลทหารเป็นหน่วยงานยุติธรรมเฉพาะทางที่จัดตั้งขึ้นเพื่อใช้พิจารณาและตัดสินคดีอาญาที่เกี่ยวข้องกับ “บุคคลในกองทัพ” หรือผู้ที่อยู่ในอำนาจศาลทหาร เช่น นายทหารประจำการ ตำรวจทหาร หรือนายทหารชั้นสัญญาบัตร

ศาลนี้ต่างจากศาลพลเรือนทั่วไป เพราะไม่ได้ขึ้นตรงกับสำนักงานศาลยุติธรรม แต่เป็นหน่วยงานในสังกัดของกระทรวงกลาโหม และมีกฎหมายเฉพาะคือ พระราชบัญญัติธรรมนูญศาลทหาร พ.ศ. 2498 เป็นกฎหมายหลักในการกำกับดูแล

ทำไมต้องมีศาลทหาร? 

ระบบศาลทหารถูกออกแบบมาเพื่อรักษาความมีวินัยในกองทัพ หากใช้กระบวนการของศาลยุติธรรมปกติอาจไม่ทันต่อสถานการณ์ที่ทหารต้องเผชิญ เช่น ความผิดที่เกิดขึ้นระหว่างภารกิจ การฝึก หรือระหว่างทำหน้าที่ในพื้นที่ความมั่นคง

นอกจากนี้ ยังมีความจำเป็นเฉพาะในช่วงเวลา “ไม่ปกติ” เช่น ช่วงประกาศกฎอัยการศึก หรือช่วงสงคราม ซึ่งกระบวนการของศาลปกติอาจไม่สามารถใช้ได้เต็มรูปแบบ

ศาลทหารมีประเภทใดบ้าง

ศาลทหารในประเทศไทยมีทั้งในเวลาปกติและเวลาไม่ปกติ โดยแบ่งออกได้เป็น 3 กลุ่มหลัก

    •    ศาลทหารในเวลาปกติ ใช้กับคดีของทหารที่เกิดขึ้นตามปกติในเวลาสงบ

    •    ศาลทหารในเวลาไม่ปกติ เช่น ช่วงประกาศกฎอัยการศึกหรือมีเหตุฉุกเฉินด้านความมั่นคง

    •    ศาลอาญาศึก ใช้กับหน่วยทหารที่ออกปฏิบัติงานนอกประเทศหรืออยู่ในยุทธบริเวณ

ศาลทหารมีลำดับชั้นหรือไม่

ศาลทหารแบ่งลำดับชั้นคล้ายกับศาลยุติธรรมทั่วไป โดยมี 3 ระดับคือ

    •    ศาลทหารชั้นต้น

    •    ศาลทหารกลาง

    •    ศาลทหารสูงสุด

ศาลทหารชั้นต้นเป็นศาลที่พิจารณาคดีในระดับแรก ขณะที่ศาลทหารกลางและสูงสุดทำหน้าที่เหมือนการอุทธรณ์และฎีกา

อย่างไรก็ตาม ในเวลาที่ประเทศอยู่ภายใต้กฎอัยการศึก คดีที่ขึ้นสู่ศาลทหารชั้นต้นจะถือเป็นที่สุด ไม่มีสิทธิอุทธรณ์หรือฎีกา

ศาลทหารต่างจากศาลยุติธรรมอย่างไร

แม้จะมีหน้าที่ในการตัดสินคดีเหมือนกัน แต่ศาลทหารมีหลายจุดที่แตกต่างจากศาลยุติธรรม เช่น

    •    โครงสร้างการบริหาร ศาลทหารอยู่ในสังกัดกระทรวงกลาโหม ส่วนศาลยุติธรรมเป็นองค์กรอิสระ

    •    ผู้พิจารณาคดี ศาลทหารมีตุลาการพระธรรมนูญซึ่งเป็นนายทหารที่มีความรู้ด้านกฎหมาย ผสมกับนายทหารที่ไม่ใช่ผู้พิพากษาโดยอาชีพ

    •    ประเภทคดี ศาลทหารรับเฉพาะคดีอาญาที่ผู้ต้องหาเป็นทหาร หรืออยู่ในอำนาจศาลทหาร

    •    สิทธิการอุทธรณ์ โดยทั่วไปสามารถอุทธรณ์และฎีกาได้ แต่ในภาวะไม่ปกติ สิทธิ์เหล่านี้อาจถูกจำกัด

ศาลทหารเป็นศาลเฉพาะทางที่มีบทบาทในการพิจารณาคดีอาญาของทหาร และบุคคลในเขตอำนาจของกองทัพ จุดประสงค์หลักเพื่อคงไว้ซึ่งระเบียบวินัยและความมั่นคงของชาติ โดยมีโครงสร้างและกฎหมายที่แตกต่างจากศาลยุติธรรมปกติ

ศาลทหารคือศาลเฉพาะในระบบกฎหมายไทย ใช้พิจารณาคดีอาญาของทหารหรือบุคคลในเขตอำนาจกองทัพ มีโครงสร้างต่างจากศาลยุติธรรมทั่วไป ทั้งในด้านการบริหาร ผู้พิจารณาคดี และสถานการณ์ที่ใช้งาน