โลกติดกับดักวงจรอุบาทว์ มลพิษ–โลกร้อน คุกคามอนาคตมนุษยชาติ

WMO ระบุว่าการเผาไหม้เชื้อเพลิงฟอสซิลและกิจกรรมมนุษย์ที่ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ยังปล่อยสารมลพิษ เช่น เขม่าดำ ไนตรัสออกไซด์ และโอโซนระดับพื้นดิน ซึ่งไม่เพียงทำลายสุขภาพ แต่ยังซ้ำเติมภาวะโลกร้อน กลายเป็นวงจรเลวร้ายที่ส่งผลต่อทั้งมนุษย์และสิ่งแวดล้อม

ข้อมูลจากสหประชาชาติระบุว่า มลพิษทางอากาศคร่าชีวิตก่อนวัยอันควรกว่า 4.5 ล้านคนต่อปีและสร้างต้นทุนทางเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อมมหาศาล ยิ่งไปกว่านั้น เหตุการณ์รุนแรงจากภูมิอากาศ เช่น คลื่นความร้อน ภัยแล้ง และไฟป่า ยังยิ่งทำให้อากาศแย่ลง ข้ามพรมแดนไปกระทบผู้คนนับล้าน

รายงานยังชี้ให้เห็นจุดร้อนของมลพิษทั่วโลก เช่น อินเดียตอนเหนือที่ยังเผชิญค่าฝุ่น PM2.5 สูง ในขณะที่จีนตะวันออกเริ่มเห็นแนวโน้มดีขึ้นจากมาตรการลดมลพิษ ขณะเดียวกันไฟป่าในแคนาดา ไซบีเรีย แอฟริกากลาง และอเมซอนปี 2024 ได้ผลักดันค่าฝุ่นสูงกว่าค่าเฉลี่ยอย่างมาก คาดว่าไฟป่าจะยิ่งเป็นตัวการสำคัญของฝุ่นละอองขนาดเล็กในอนาคตเมื่อสภาพอากาศร้อนขึ้น

บทบาทของละอองลอย (aerosols) ก็มีความซับซ้อน บางชนิดเช่นคาร์บอนดำและน้ำตาลช่วยเร่งภาวะโลกร้อน ขณะที่ซัลเฟตสะท้อนแสงอาทิตย์ออกไปแต่กลับกลายเป็นฝนกรดในภายหลัง แม้ยุโรป อเมริกาเหนือ และเอเชียตะวันออกจะสามารถลดระดับละอองลอยได้ แต่ในเอเชียใต้ อเมริกาใต้ และละติจูดเหนือยังคงมีแนวโน้มสูงขึ้น โดยเฉพาะจากไฟป่าที่บ่อยขึ้น

นอกจากนี้ยังพบว่า มาตรการลดซัลเฟอร์ในเชื้อเพลิงเรือช่วยให้อากาศสะอาดขึ้นและลดการเสียชีวิตก่อนวัย แต่ก็ทำให้โลกสูญเสีย “เกราะสะท้อนแสง” จากซัลเฟตเล็กน้อย เร่งอุณหภูมิโลกให้สูงขึ้นอีกด้านหนึ่ง ขณะที่พื้นที่ที่มีประชากรกว่า 900 ล้านคนอย่างที่ราบลุ่มแม่น้ำคงคา–สินธุเผชิญหมอกควันหนาในฤดูหนาวจากมลพิษยานพาหนะ การก่อสร้าง และการเผาพืชไร่

WMO ย้ำถึงความจำเป็นในการเพิ่มเครือข่ายตรวจวัดคุณภาพอากาศ โดยเฉพาะในประเทศกำลังพัฒนา เพื่อพัฒนาการพยากรณ์และส่งเสริมความร่วมมือระดับนานาชาติ เพราะทั้งมลพิษและผลกระทบภูมิอากาศ “ไม่รู้จักพรมแดน”

คำเตือนของ WMO สะท้อนชัดว่ามลพิษทางอากาศและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศไม่สามารถแก้แยกจากกันได้ การเผาไหม้เชื้อเพลิงฟอสซิลสร้างทั้งก๊าซเรือนกระจกและสารมลพิษที่ทำลายสุขภาพมนุษย์ ก่อนย้อนกลับมาซ้ำเติมภาวะโลกร้อน เกิดเป็นวงจรอุบาทว์ที่กระทบคนหลายล้านชีวิต หากโลกไม่เร่งร่วมมือกันทั้งในด้านการลดมลพิษและการแก้ปัญหาสภาพภูมิอากาศ ความเสียหายต่อสุขภาพ เศรษฐกิจ และระบบนิเวศจะรุนแรงจนยากจะแก้ไข