กว่าจะเป็น 'บั้งไฟ' ภูมิปัญญาดั้งเดิมของชาวไทยอีสาน
ข่าววันนี้ กว่าจะเป็น "บั้งไฟ" ในงานประเพณีบั้งไฟของชาวไทยอีสานที่จัดขึ้นทุกปี เพื่อขอฝนให้ตกต้องตามฤดูกาลและยังเป็นวัฒนธรรมที่ทรงคุณค่าที่นักท่องเที่ยวให้ความสนใจแห่เดินทางไปชื่นชม แต่กว่าจะเป็นบั้งไฟให้เราได้เห็นทุกวันนี้ไม่ง่าย แถมล้วนเป็นภูมิปัญญาของคนในท้องถิ่นที่สืบสานมาอย่างยาวนาน แปรเปลี่ยนตามยุคสมัย แต่สะท้อนให้เห๋นฝีมือ "ช่างไทย" ที่มีความประณีต ละเอียดไม่แพ้ชาติใดในโลก
กว่าจะเป็น 'บั้งไฟ' ภูมิปัญญาดั้งเดิมของชาวไทยอีสาน
สำหรับ "บั้งไฟ" กว่าจะเดินทางเข้าสู่ประเพณีนั้น ลองจินตนาการจะนึกถึงรูปทรงคล้ายเครื่องดนตรีพื้นบ้านชนิดหนึ่ง เรียกว่า "โหวดบั้งไฟ" เดิมทีจะนิยมใช้ลำไม้ไผ่มามัดเป็นลำดับบั้งไฟ แล้วใช้มีดตัดส่วนบั้งไปให้เป็นหัวคล้ายปากฉลาม และถือเป็นโครงสร้างดั้งเดิมที่ช่างทำสืบต่อมา โดยมีองค์ประกอบ 3 ส่วนสำคัญหลัก ๆ ได้แก่ เลา หาง และลูกบั้งไฟ
1. เลาบั้งไฟ
มีลักษณะเป็นรูปทรงกระบอกกลมยาว มีความยาวประมาณ 1.5 – 7 เมตรทำด้วยลำไม้ไผ่แล้วใช้ริ้วไม้ไผ่ (ตอก) ปิดเป็นเกลียวเชือกพันรอบเลาบั้งไฟอีกครั้งหนึ่งให้แน่นและใช้ดินปืนที่ชาวบ้านเรียกว่า "หมื้อ" ประกอบด้วยถ่านไม้เนื้ออ่อนกับขี้เกีย (ดินประสิว) อัดให้แน่นลงไปในเลาบั้งไฟด้วยวิธีใช้สากตำแล้วเจาะรูสายชนวน เสร็จแล้วนำเลาบั้งไฟไปมัดเข้ากับส่วนหางบั้งไฟ และนี่จึงส่วนประกอบที่ทำหน้าที่ "บรรจุดินปืน"
เมื่อยุคในสมัยเปลี่ยนแปลงไป รูปทรงจากเดิมใช้ไม้ไผ่เปลี่ยนมาใช้วัสดุอื่นทำได้ ได้แก่ ท่อเหล็ก ท่อพลาสติก เป็นต้น โดยเรียกว่า เลาเหล็ก ซึ่งสามารถอัดดินปืนได้แน่นและมีประสิทธิภาพในการยิงได้สูงกว่านั่นเอง
2. หางบั้งไฟ
ในส่วนนนี้เป็นส่วนสำคัญอย่างมา เพราะทำหน้าที่คล้ายหางเสือของเรือ คือ สร้างความสมดุลให้กับบั้งไฟ เพื่อคอยบังคับทิศทางบั้งไฟให้ยิงขึ้นไปในทิศทางตรงและสูง บั้งไฟแบบเดิมนั้นทำจากไม้ไผ่ทั้งลำ ต่อมาได้มีการพัฒนาเป็นหางท่อนเหล็กและหางท่อนไม้ไผ่ติดกัน โดยหางท่อนเหล็กมีลักษณะเป็นท่อนกลมทรงกระบอกความยาวประมาณ 8 – 12 เมตร ทำหน้าที่เป็นคานงัดยกลำตัวบั้งไฟชูโด่งชี้เอียงไปข้างหน้าทำมุมประมาณ 30 – 40 องศากับพื้นดิน โดยบั้งไฟจะยื่นไปข้างหน้ายาวประมาณ 7 – 8 เมตร ปลายหางด้านหนึ่งตั้งอยู่บนฐานที่ตั้งบั้งไฟ
3. ลูกบั้งไฟ
ปิดท้ายด้วยลูกบั้งไฟ ซึ่งเป็นลำไม้ไผ่ที่นำมาประกอบเลาบั้งไฟโดยมัดรอบลำบั้งไฟ ประมาณ 8 –15 ลูกขึ้นต่อบั้งไฟหนึ่งอังและอยู่กับขนาดของบั้งไฟ เดิมลูกบั้งไฟมีแปดลูกมีชื่อเรียกเรียงตามลำดับคู่ขนาดใหญ่ไปหาคู่ที่มี ขนาดเล็กกว่า ได้แก่ ลูกโอ้ ลูกกลาง ลูกนางและลูกก้อย ลูกบั้งไฟช่วยให้รูปทรงของบั้งไฟกลมเรียวสวยงาม
และนี่คือภูมิปัญญาดั้งเดิมของชาวไทยอีสานที่ยังคงอนุรักษ์วัฒนธรรม สืบทอดประเพณีดี ๆ สวยงามแบบนี้ให้ชาวไทยทั่วทุกภาคได้เห็นความงดงาม รวมทั้งลวดลายบนบั้งไฟที่มีความงดงาม มีความประณีตที่บ่งบอกถึงฝีมือของช่างไทย เพื่อให้นักท่องเที่ยวที่เดินทางมาชมความงามของประเพณีบุญบั้งไฟอีกด้วย
ข้อมูล : วิกิพีเดีย