นักวิจัยญี่ปุ่นค้นพบวิธีปลูกถ่ายสเต็มเซลล์ คืนการมองเห็นให้คนตาบอด

การปลูกถ่ายสเต็มเซลล์รูปแบบใหม่ได้ช่วยฟื้นฟูการมองเห็นที่พร่ามัวของผู้ป่วย 3 รายที่มีความเสียหายรุนแรงที่กระจกตาได้อย่างเห็นได้ชัด

การทดลองทางคลินิกครั้งนี้เกิดขึ้นในประเทศญี่ปุ่น ถือเป็นครั้งแรกของโลก และเป็นอีกก้าวสำคัญของวงการวิจัยสเต็มเซลล์ หลังการผ่าตัดผ่านไปสองปี ไม่พบปัญหาด้านความปลอดภัยร้ายแรง และจากภายนอกสามารถเห็นได้ชัดว่ากระจกตาของผู้ป่วยทั้งสามมีความใสขึ้นกว่าเดิมมาก

ผู้เข้าร่วมการทดลองทั้งหมดมี 4 คน โดยทั้งหมดป่วยด้วยโรคที่ทำให้เกิดพังผืดสะสมบนกระจกตา เรียกว่า limbal stem cell deficiency หรือ LSCD ทำให้เซลล์กระจดตาเสื่อม ส่งผลให้ตาบอด มองไม่เห็นตั้งแต่เกิด

ถ้าเปรียบกระจกตาเป็น “หน้าต่างใส” ที่อยู่ด้านหน้าของดวงตา ส่วน “limbus” ก็คือกรอบที่ยึดหน้าต่างนั้นไว้กับลูกตาสีขาว กรอบนี้มีความสำคัญมาก เพราะเป็นที่อยู่ของสเต็มเซลล์ที่คอยสร้างเซลล์ใหม่ทดแทนส่วนที่สึกหรอของกระจกตา เหมือนที่ที่ปัดน้ำฝนช่วยทำให้กระจกใสอยู่เสมอเมื่อเราอายุมากขึ้น หากไม่มีสเต็มเซลล์บริเวณนี้คอยดูแล การมองเห็นจะค่อย ๆ เสื่อมลงอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

ในปัจจุบัน ผู้ที่เป็น LSCD เพียงข้างเดียวสามารถรักษาได้ด้วยการผ่าตัดเอาพังผืดออก แล้วนำเนื้อเยื่อกระจกตาที่แข็งแรงจากอีกข้างมาปลูกแทน แต่หากเซลล์บริเวณ limbus เสียหายทั้งสองข้าง ก็ต้องใช้กระจกตาจากผู้บริจาคเท่านั้น

ทั่วโลกมีผู้ที่สูญเสียการมองเห็นจากปัญหากระจกตากว่า 12.7 ล้านคน แต่มีเพียง 1 ใน 70 คนเท่านั้นที่ได้รับการปลูกถ่ายกระจกตา และถึงแม้จะได้รับแล้ว การปฏิเสธเนื้อเยื่อก็ยังเป็นปัญหาที่เกิดขึ้นได้บ่อย

ตรงนี้เองที่สเต็มเซลล์ชนิดพิเศษที่เรียกว่า induced pluripotent stem cells หรือ iPSCs เข้ามามีบทบาทสำคัญ สเต็มเซลล์ชนิดนี้สามารถสร้างขึ้นจากเซลล์ของมนุษย์ทั่วไป เมื่อนำมาทำให้กลับสู่สภาวะคล้ายเซลล์ตัวอ่อน พวกมันจะสามารถเพิ่มจำนวนได้ไม่จำกัด และแปลงร่างเป็นเซลล์ชนิดใดก็ได้ รวมถึงเซลล์ของกระจกตาด้วย

ในปี 2023 นักวิจัยในสหรัฐฯ ประสบความสำเร็จในการใช้สเต็มเซลล์จากบริเวณ limbus เพื่อฟื้นฟูการมองเห็นให้ผู้ป่วยสองรายที่มีกระจกตาเสียหายได้ภายในหนึ่งปี ต่อมา นักวิทยาศาสตร์จากโรงพยาบาลมหาวิทยาลัยโอซากา ประเทศญี่ปุ่น ได้พัฒนาไปอีกขั้น โดยใช้ iPSCs ที่สร้างจากเซลล์เม็ดเลือดของคนปกติมาฟื้นฟูการมองเห็น

ในห้องแล็บ นักวิจัยได้เปลี่ยน iPSCs ให้กลายเป็นแผ่นเซลล์เยื่อบุผิวกระจกตา (iCEPS) แล้วนำไปปลูกบนกระจกตาของผู้ป่วยหลังจากเอาพังผืดออก พร้อมใส่คอนแทคเลนส์เพื่อป้องกันอีกชั้นหนึ่ง

หลังการปลูกถ่ายประมาณ 7 เดือน ผู้ป่วยทั้งสี่รายมีการมองเห็นที่ดีขึ้นทั้งหมด แต่หลังจากครบหนึ่งปี ผู้ป่วยรายที่ 4 ซึ่งเป็นหญิงวัย 39 ปีที่มีอาการรุนแรงที่สุด การมองเห็นกลับถดถอยลงอีกครั้ง ส่วนผลลัพธ์ที่ดีที่สุดพบในผู้ป่วยรายที่ 1 และ 2 ซึ่งเป็นหญิงวัย 44 ปี และชายวัย 66 ปีตามลำดับ

นักวิจัยคาดว่าผู้ป่วยรายที่ 3 และ 4 อาจไม่ตอบสนองดีเท่าคนอื่น เนื่องจากร่างกายเกิดปฏิกิริยาภูมิคุ้มกันต่อต้านเนื้อเยื่อที่ปลูกถ่าย แม้จะไม่ได้รับยากดภูมิคุ้มกันใด ๆ นอกจากสเตียรอยด์

ก่อนหน้านี้ เคยมีการใช้ iPSCs จากผิวหนังของผู้ป่วยเองเพื่อรักษาผู้ที่มีปัญหาการเสื่อมของจุดรับภาพตรงกลางจอประสาทตา (macula) แต่ครั้งนี้ถือเป็นครั้งแรกที่สามารถใช้เทคนิคเดียวกันกับการสูญเสียการมองเห็นอีกรูปแบบหนึ่งได้สำเร็จ โดยไม่ต้องใช้เซลล์จากร่างกายของผู้ป่วยเอง

แม้ว่าผลการทดลองขนาดเล็กนี้จะให้ความหวังอย่างมาก แต่วิธีการดังกล่าวยังอยู่ในขั้นทดลองและมีความเสี่ยงสูง นักวิจัยชี้ว่ายังต้องมีการศึกษาต่อไปอีกมากเพื่อยืนยันความปลอดภัยและประสิทธิภาพในระยะยาว

ทีมนักวิจัยจากโรงพยาบาลมหาวิทยาลัยโอซากากล่าวสรุปว่า “จากข้อมูลของเรา นี่เป็นครั้งแรกที่มีการปลูกถ่ายเนื้อเยื่อกระจกตาที่ได้จาก iPSC ให้กับผู้ป่วยจริง และอาจเป็นแนวทางการรักษาที่มีความหวังสำหรับผู้ที่ป่วยด้วยโรค LSCD ในอนาคต”