ย้อนคดีดัง “ศาลโลก” เครื่องมือทางกฎหมาย ที่ประเทศเล็กใช้สู้ชาติมหาอำนาจได้
ช่วงนี้ เราคงได้ยินคำว่า “ศาลโลก” หรือชื่อเต็มคึอ ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ บ่อยขึ้น นับตั้งแต่ความขัดแย้งเรื่องดินแดนพิพาทระหว่างไทย-กัมพูชาปะทุขึ้นอีกครั้ง สร้างความสนใจเกี่ยวกับบทบาทของศาลโลกที่มีต่อทั้ง 2 ประเทศ
“ศาลโลก” ผู้เป็นดั่งองค์กรตุลาการของ UN ทำหน้าที่ตัดสินคดีพิพาทระหว่างรัฐกับรัฐ มานานกว่า 70 ปี
วันนี้ มาย้อนฟังคดีที่ศาลโลกเคยตัดสิน เมื่อพิพากษาแล้ว แต่ละประเทศทำตามคำสั่งหรือไม่
“ปราสาทพระวิหาร” ดินแดนพิพาทไทย-กัมพูชา
เริ่มต้นกันที่ คดีแรกใกล้ตัวเราสุด คือ ปราสาทพระวิหาร ย้อนไปเมื่อปี 2502 กัมพูชายื่นคำขอต่อศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ หรือ ICJ ให้วินิจฉัยเขตแดนไทย-กัมพูชา 2 ประเด็น ได้แก่
อธิปไตยแห่งดินแดนเหนือปราสาทพระวิหารเป็นของกัมพูชา
ให้ไทยถอนกำลังทหารออกจากบริเวณปราสาทพระวิหาร
ประเด็นปัญหาพื้นที่ทับซ้อนบริเวณดังกล่าวนั้น มีมาอย่างยาวนาน ตั้งแต่สมัยฝรั่งเศสปกครองกัมพูชา และเมื่อกัมพูชาได้รับเอกราชข้อพิพาทดินแดนจึงชัดเจนมากยิ่งขึ้น
ต่อมาปี 2505 กัมพูชาขอให้ศาลวินัจฉัยเพิ่มเติมอีก 3 ประเด็น คือ
ขอให้ตัดสินชี้ขาดเขตแดนไทย - กัมพูชา
สถานะของแผนที่มาตราส่วน 1 : 200,000 ระวางดงรัก ให้มีผลผูกพันประเทศไทย
ขอให้ไทยส่งคืนโบราณวัตถุ ที่ถูกโยกย้ายไปจากปราสาทพระวิหารแก่กัมพูชา
สุดท้ายแล้ว ครั้งนั้น ศาลโลกตัดสินให้ปราสาทพระวิหารตั้งอยู่ในอาณาเขตดินแดนของกัมพูชา, ไทยต้องถอนกำลังทหารออกจากบริเวณปราสาทพระวิหาร และให้ไทยส่งคืนโบราณวัตถุ
หลังจากคำตัดสิน รัฐบาลไทยได้ ออกแถลงการณ์เมื่อวันที่ 3 กรกฎาคม 2505 ไม่เห็นด้วยกับคำพิพากษา แต่ในฐานะประเทศสมาชิกขององค์การสหประชาชาติประเทศ ไทยมีหน้าที่ต้องปฏิบัติตามคำพิพากษา จากนั้น เป็นต้นมา ไทยก็ไม่ได้ให้การยอมรับอำนาจศาลอีกเลย
ต่อมาปี 2554 กัมพูชาก็ได้ยื่นขอให้ศาล ICJ ตีความคำพิพากษาเมื่อปี 2505 ที่เคยตัดสินไปแล้ว ในครั้งที่ไทยยอมรับอำนาจศาล ซึ่งไม่ใช่เป็นการยื่นฟ้องคดีใหม่ แต่เป็นการตีความจากคดีเดิมให้ชัดเจนขึ้น และในปี 2556 ศาลตัดสินว่า กัมพูชามีอธิปไตยเหนือดินแดนทั้งหมดของยอดเขาพระวิหาร และพื้นที่บริเวณปราสาทที่ไทยต้องถอนทหารนั้น คือยอดเขาพระวิหาร
กรณีพิพาทเกาะลีกีตันและเกาะซีปาตัน อินโดฯ-มาเลเซีย ต่างอ้างสิทธิ์
นอกจากคดีเขาพระวิหารที่ศาลโลกเคยตัดสินไปแล้ว ประเทศอื่นในอาเซียนก็มีความขัดแย้งเรื่องดินแดนเช่นกันอย่าง อินโดนีเซียและมาเลเซีย กับ “กรณีพิพาทเกาะลีกีตันและเกาะซีปาตัน”
คดีนี้เริ่มต้นเมื่อทั้งอินโดนีเซีย และมาเลเซียต่างอ้างว่า เกาะลีกีตันและซีปาตัน เป็นของตน จนกระทั่งในปี 2541 ทั้ง 2 ประเทศตกลงร่วมกัน ตัดสินใจยื่นฟ้องต่อศาล ICJ ให้เป็นผู้ตัดสินชี้ขาด ว่า เป็นของใคร โดยใช้เอกสารทางประวัติศาสตร์, สนธิสัญญา และหลักฐานอื่น ๆ เข้ามาร่วมพิจารณา
อินโดนีเซียอ้างว่า สนธิสัญญาระหว่างอังกฤษและเนเธอร์แลนด์ เมื่อปี 2434 ได้ให้สิทธิ์แก่อินโดนีเซียในหมู่เกาะดังกล่าว พร้อมกับระบุว่า มีเรือรบของทั้งอังกฤษและเนเธอร์แลนด์อยู่ในพื้นที่นั้น และชาวประมงอินโดนีเซียก็อาศัยอยู่ที่นั่นมาโดยตลอด
ขณะที่ มาเลเซีย ระบุว่า มีการจัดการเกาะแห่งนี้ ในขณะที่เป็นส่วนหนึ่งของหมู่เกาะบอร์เนียวเหนือของอังกฤษ มีการออกกฎหมายคุ้มครองเต่าบนเกาะเมื่อปี 2460, สร้างประภาคารบนทั้ง 2 เกาะ ซึ่งการกระทำต่าง ๆ ดำเนินการมาอย่างยาวนาน และอินโดนีเซียไม่ได้คัดค้านแต่อย่างใด
สุดท้ายแล้ว ศาลตัดสินให้เกาะทั้งสองอยู่ภายใต้อธิปไตยของมาเลเซีย เพราะมาเลเซียมีการเข้าไปจัดการเรื่องการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติของเกาะทั้งสอง ตั้งแต่ยังเป็นอาณานิคมของอังกฤษ และเข้าไปดูแลอย่างต่อเนื่องหลังจากได้รับเอกราช
คดีนี้ มีความสำคัญ เพราะแสดงให้เห็นว่า การดำเนินการจริงในระยะยาวมีความสำคัญกว่าสนธิสัญญาเก่า หากสนธิสัญญาเหล่านั้นไม่ชัดเจน และยังพิสูจน์ว่ากฎหมายระหว่างประเทศ สามารถแก้ไขข้อพิพาทโดยสันติได้ หากทั้งสองประเทศ “ตกลงตามกระบวนการ”
นิการากัว ปะทะ สหรัฐฯ ประเทศเล็กสู้มหาอำนาจโลก ด้วยกฎหมายระหว่างประเทศ
คำถามต่อมาคือ แล้วมีคดีไหนที่ศาล ICJ ตัดสินแล้ว มีประเทศที่ไม่ทำตามคำพิพากษาหรือไม่ คำตอบคือ “มี”
ในคดีที่นิการากัวฟ้องสหรัฐฯ เมื่อปี 2527 กรณีการแทรกแซงทางทหารและกึ่งทหารต่อประเทศนิการากัว โดยกล่าวหาว่า สหรัฐฯ ให้การสนับสนุนกลุ่มกบฎ “คอนทราส” เพื่อล้มล้างรัฐบาลนิการากัว, วางทุ่นระเบิดในน่านน้ำนิการากัว และละเมิดอธิปไตยผ่านการใช้กำลังทหารที่ผิดกฎหมาย
ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ ตัดสินว่า สหรัฐฯ ละเมิดกฎหมายระหว่างประเทศ ด้วยการใช้กำลังทหาร, สนับสนุนกลุ่มกบฎ, วางทุ่นระเบิดในน่านน้ำ, ละเมิดสนธิสัญญากับนิการากัวตั้งแต่ปี 1956 และแทรกแซงกิจการภายใน พร้อมสั่งให้สหรัฐฯ ยุติการกระทำที่ผิดกฎหมายทั้งหมด รวมถึงต้องจ่ายค่าชดเชยให้แก่นิการากัว
แต่ถึงกระนั้น สหรัฐฯ ก็ปฏิเสธที่จะทำตามคำตัดสินดังกล่าว ไม่จ่ายค่าชดเชย แถมยังถอนการยอมรับเขตอำนาจศาล ICJ และไม่เข้าร่วมกระบวนการใด ๆ อีกเลย ทำให้ถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างมากบนเวทีโลก และถูกมองว่า ไม่เคารพกฎหมายระหว่างประเทศ
คดีนี้ กลายเป็นหนึ่งในคดีที่ดังสุด เพราะว่า เป็นคดีที่ประเทศเล็กยื่นฟ้องประเทศมหาอำนาจ แสดงให้เห็นว่า พวกเขาสามารถใช้กฎหมายต่อสู้กับมหาอำนาจโลกได้ แม้ปราศจากอาวุธ และเป็นคดีต้นแบบของหลัก “ห้ามแทรกแซงรัฐอื่น”
อย่างไรก็ตาม ปี 2534 นิการากัวตัดสินใจถอนคดีเรื่องค่าชดเชยออก จึงทำให้คดีนี้ สิ้นสุดลง
การยอมรับอำนาจศาล ICJ
แม้ศาล ICJ จะมีหน้าที่คอยตัดสินคดีพิพาทกันระหว่าง 2 ประเทศ และเป็นที่ยอมรับในระดับสากล แต่ก็มีช่องโหว่บางอย่าง ที่ทำให้บางประเทศเลือกจะไม่ทำตามคำตัดสินของศาลได้
จากบทความ “ศาลโลก” เขียนโดย ศ. ดร. ประสิทธิ์ เอกบุตร ระบุว่า ถึงแม้ศาล ICJ จะมีอำนาจตัดสินคดีความระหว่างรัฐกับรัฐ แต่ความเป็นจริง ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศจะไม่มีเขตอำนาจศาลในลักษณะบังคับได้ ฉะนั้น รัฐสามารถที่จะไม่ยอมรับอำนาจศาลได้ และไม่มาปรากฎตัวต่อศาลก็ได้ หากรัฐนั้นไม่ยินยอม
ผลจึงทำให้ศาลมีเขตอำนาจจำกัด เพราะต้องขึ้นอยู่กับการยอมรับอำนาจศาลของรัฐที่เกี่ยวข้องในคดีพิพาทด้วย เขตอำนาจศาลจึงเป็นไปในลักษณะของเขตอำนาจทางเลือกไม่ใช่เขตอำนาจบังคับ ไม่เหมือนกับที่เวลาเราฟ้องร้องใครสักคน ศาลก็จะสามารถบังคับให้อีกฝ่ายทำตามกฎหมายได้
ทั้งนี้ ปัจจุบัน มีประเทศที่ยอมรับอำนาจศาลโลกทั้งสิ้น 74 ประเทศและดินแดน จากจำนวนสมาชิก UN ทั้งหมด 193 ประเทศและดินแดน โดยประเทศไทยไม่มีรายชื่ออยู่ในประเทศที่ยอมรับอำนาจศาลดังกล่าว
แหล่งข้อมูลอ้างอิง:
https://image.mfa.go.th/mfa/0/mkKfL2iULZ/migrate_directory/news-20130128-152037-410753.pdf
https://www.icj-cij.org/index.php/cases-by-country
https://www.icj-cij.org/case/151
https://www.icj-cij.org/case/45
https://www.icj-cij.org/case/102
https://www.icj-cij.org/case/70
https://libdoc.dpu.ac.th/article/B199.pdf
https://isc.mfa.go.th/en/content/phra-viharn?cate=5f204a5928600c531517cb75
Tag
ยอดนิยมในตอนนี้