สมองเพาะจากห้องแล็บ ความหวัง หรือ อันตราย ?

นักวิทยาศาสตร์ในอเมริกา กำลังพัฒนาสมองขนาดจิ๋ว ที่จำลองการทำงานขอสมองจริง เพื่อจุดประสงค์ในการทดสอบการรักษาโรคใหม่ๆ นำมาสู่การตั้งคำถามว่า ถ้าหากในอนาคต เราสามารถพัฒนาการทำงานของมันให้ได้อย่างสมองจริงๆ ของมนุษย์ แลัวจะเกิดอะไรขึ้น สิ่งที่จะกลายเป็นความหวัง หรือ สิ่งที่ต้องกังวล ในอนาคต

สมองเพาะจากห้องแล็บ

เมื่อต้นปีที่ผ่านมา นักวิทยาศาสตร์จากมหาวิทยาลัยจอห์น ฮอปกินส์ ได้เปิดเผยความสำเร็จที่สร้างความตื่นตะลึงให้กับวงการวิทยาศาสตร์ หลังจากที่สามารถสร้างสมองมนุษย์ขนาดจิ๋วขึ้นมาได้สำเร็จ โดยเรียกสมองนี้ว่า “สมองออร์กานอยด์” หรือ ก้อนเนื้อเยื่อมนุษย์ขนาดเล็ก ที่เพาะขึ้นจากเซลล์ต้นกำเนิด เพื่อเลียนแบบการทำงานของอวัยวะจริง โดยมีจุดประสงค์สำคัญคือ ใช้เป็นแบบจำลองสำหรับศึกษาการเกิดโรคและทดสอบยารักษาโรคชนิดใหม่

นี่อาจเรียกได้ว่าเป็นสมองที่เพาะขึ้นในห้องทดลอง ซึ่งทำให้นักวิทยาศาสตร์บางส่วนเริ่มตั้งคำถามถึงความเป็นไปได้ในอนาคตว่าสมองจิ๋วเหล่านี้อาจพัฒนาไปจนมีสติรับรู้ได้เหมือนสมองจริงของมนุษย์หรือไม่ 

หากเกิดขึ้นจริงก็หมายความว่าสิ่งเหล่านี้จะมีจิตสำนึกในระดับหนึ่งเช่นเดียวกับมนุษย์ และประเด็นนี้ย่อมสร้างคำถามใหญ่ทางจริยธรรมและความรู้สึกไม่สบายใจให้กับหลายคน

สำหรัย ออร์กานอยด์  (organoid) เป็นคำเรียกโดยรวมของอวัยวะจำลองที่สร้างขึ้นจากเซลล์มนุษย์จริง ๆ แต่ออร์กานอยด์มีขนาดเล็กมาก มองด้วยตาเปล่าแทบไม่เห็น แต่สามารถทำงานคล้ายอวัยวะจริง เช่น สมอง ลำไส้ หรือปอด นักวิทยาศาสตร์ใช้มันเพื่อทดสอบยาและศึกษาการเกิดโรคโดยตรงกับเซลล์มนุษย์ แทนที่จะต้องใช้สัตว์ทดลองเหมือนในอดีต ทำให้ผลการทดลองแม่นยำขึ้น ปลอดภัยขึ้น และยังช่วยลดการเบียดเบียนชีวิตสัตว์อีกด้วย

มนุษย์พร้อมแล้วหรือยัง ?

เว็บไซต์ Live Science ได้ทำการสำรวจความคิดเห็นจากผู้อ่านจำนวน 657 คน โดยตั้งคำถามว่า “หากสมองออร์กานอยด์มีสติรับรู้ ควรทำการทดลองกับมันหรือไม่” 

ผลปรากฏว่าประมาณ 23 เปอร์เซ็นต์ไม่เห็นด้วยอย่างสิ้นเชิง โดยให้เหตุผลว่าไม่มีทางมีข้ออ้างทางจริยธรรมใดที่จะยอมรับได้ เพราะแม้จะเป็นเพียงสมองขนาดเล็ก แต่หากมันมีสติ มันก็อาจคิดและรู้สึกเจ็บปวดหรือหวาดกลัวได้

หนึ่งในผู้อ่านแสดงความคิดเห็นว่า “ผมไม่เห็นว่ามีความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ใดที่คุ้มค่ากับชีวิตของสิ่งมีชีวิตที่ถูกสร้างขึ้นมา หากมันมีสติรับรู้ได้จริง ฉันไม่มีปาก แต่ฉันต้องกรีดร้อง” 

ขณะที่อีก 25 เปอร์เซ็นต์เห็นว่านักวิทยาศาสตร์ไม่ควรทดลองกับออร์กานอยด์ที่มีสติรับรู้ แต่สามารถทำการทดลองกับออร์กานอยด์ที่ไม่มีสติได้ หากมีการเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิดเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการรับรู้ขึ้น

ส่วนอีก 22 เปอร์เซ็นต์มองว่าการทดลองกับออร์กานอยด์ที่มีสติรับรู้สามารถทำได้ แต่ต้องมีกฎระเบียบควบคุมสวัสดิภาพของมันอย่างเข้มงวด ขณะที่ 19 เปอร์เซ็นต์ระบุว่าไม่จำเป็นต้องเปลี่ยนกฎเกณฑ์ใด ๆ ที่มีอยู่ในปัจจุบัน ส่วนที่เหลือยังไม่แน่ใจว่าจะตัดสินใจอย่างไรในประเด็นนี้

แม้ตอนนี้จะยังไม่ชัดเจนว่าเรามาไกลแค่ไหนในการสร้างสมองออร์กานอยด์ที่มีสติรับรู้จริง ๆ แต่ก็มีแนวโน้มว่ามนุษยชาติกำลังค่อย ๆ ก้าวเข้าใกล้ความเป็นไปได้นั้นมากขึ้นเรื่อย ๆ เพราะในอดีตการทดลองมักสร้างออร์กานอยด์ที่มีโครงสร้างเรียบง่าย 

ทว่าการวิจัยล่าสุดของมหาวิทยาลัยจอห์น ฮอปกินส์ แสดงให้เห็นว่านักวิจัยสามารถสร้างออร์กานอยด์ที่ซับซ้อนขึ้นและเชื่อมโยงส่วนต่าง ๆ ของเนื้อสมองเข้าด้วยกันได้

จากจุดนี้จึงไม่ยากที่จะจินตนาการถึงความคิดหนึ่งที่อาจผุดขึ้นมาจากเครือข่ายเซลล์ประสาทนับพันในสมองที่เพาะขึ้นในหลอดทดลอง และคำถามสำคัญที่ยังคงรอคำตอบคือ มนุษย์พร้อมหรือยังที่จะรับมือกับสิ่งมีชีวิตที่เกิดจากวิทยาศาสตร์ซึ่งอาจเริ่มมีจิตใจของตัวเอง