เหตุผลที่คนญี่ปุ่นอายุยืน บทเรียนชีวิตจากชาวโอกินาวา

ดร.สนธิ คชวัฒน์ นักวิชาการด้านสิ่งแวดล้อมและสุขภาพ ชมรมนักวิชาการสิ่งแวดล้อมไทย โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊ก Sonthi Kotchawat เรื่อง “คนญี่ปุ่น” อายุยืนยาวเกิน 100 ปี…เขาทำอย่างไร?

ญี่ปุ่นเป็นหนึ่งในประเทศที่มีอายุขัยเฉลี่ยสูงที่สุดในโลก โดยเฉพาะ “อายุขัยที่มีสุขภาพดี” ปัจจุบันอายุขัยเฉลี่ยของชาวญี่ปุ่นอยู่ที่ประมาณ 87.13 ปี และมีผู้สูงอายุที่มีอายุมากกว่า 100 ปี เกือบ 100,000 คน โดยหนึ่งในพื้นที่ที่โดดเด่นที่สุดคือ โอกินาวา หมู่เกาะทางตอนใต้ของญี่ปุ่น ซึ่งเคยได้รับสมญานามว่า “ดินแดนแห่งความอมตะ” ชาวโอกินาวามีอัตราการเกิดโรคมะเร็ง โรคหัวใจ และภาวะสมองเสื่อมต่ำกว่าประเทศพัฒนาแล้วส่วนใหญ่ คำถามคือ… พวกเขาทำอย่างไรจึงมีชีวิตยืนยาวและแข็งแรงอย่างยั่งยืน?

1. เคลื่อนไหวร่างกายอย่างสม่ำเสมอในชีวิตประจำวัน

ชาวโอกินาวาไม่ได้เน้นการออกกำลังกายแบบหนักหรือการเข้ายิม แต่เลือก “ขยับร่างกายให้มากที่สุดเท่าที่ทำได้ในทุกวัน”
กิจกรรมที่สืบทอดกันมายาวนานคือ เรดิโอ ไทโซะ (Radio Taiso) การออกกำลังกายเบา ๆ ในตอนเช้า โดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุ

การทำสวน การเดินแทนการใช้รถ และการนั่ง–ลุกจากพื้นหลายครั้งต่อวัน ล้วนช่วยเสริมสร้างกล้ามเนื้อส่วนล่าง ความสมดุลของร่างกาย และลดความเสี่ยงในการหกล้ม เป็นการดูแลสุขภาพที่กลมกลืนกับวิถีชีวิตอย่างยั่งยืน

2. รับประทานอาหารที่ดีต่อสุขภาพและพอดี

อาหารของชาวโอกินาวาเน้น ความหลากหลายและความพอดี
พวกเขารับประทานผักและผลไม้วันละอย่างน้อย 5 ส่วน ธัญพืช เช่น ข้าวและบะหมี่ ใช้เกลือและน้ำตาลในปริมาณน้อย และบริโภคเนื้อสัตว์หรือผลิตภัณฑ์จากนมไม่มาก

แหล่งโปรตีนหลักมาจาก ถั่วเหลืองและเต้าหู้ และอีกหนึ่งหัวใจสำคัญคือหลักการ “ฮาระ ฮาจิ บุ” ซึ่งหมายถึงการหยุดกินเมื่ออิ่มประมาณ 80% ใช้จานขนาดเล็ก และไม่กินเกินความจำเป็น อาหารยังอุดมด้วยสารต้านอนุมูลอิสระ เช่น ชาเขียวและชาดอกมะลิ ซึ่งช่วยบำรุงหัวใจ หลอดเลือด และเสริมภูมิคุ้มกัน เป็นการกินเพื่อสุขภาพในระยะยาว ไม่ใช่เพื่อความอิ่มเพียงชั่วคราว

3. มีกิจกรรมที่ทำแล้วมีความสุขจนลืมเวลา

ชาวโอกินาวาให้ความสำคัญกับ เวลาว่างและความสุขเล็ก ๆ ในชีวิต
นอกจากการเดิน ทำสวน หรือออกกำลังกายเบา ๆ แล้ว ผู้สูงอายุยังชอบพบปะสังสรรค์ พูดคุย และร้องคาราโอเกะกับเพื่อนฝูง กิจกรรมเหล่านี้ช่วยกระตุ้นทั้งร่างกายและจิตใจ ทำให้ชีวิตมีสีสันและลดความเสี่ยงของภาวะซึมเศร้าในวัยสูงอายุ

4. ลดความเครียดและปล่อยวางความกังวล

ทัศนคติของชาวโอกินาวาคือ “ปล่อยให้ความทุกข์และความลำบากเป็นเรื่องของอดีต และมีความสุขกับปัจจุบัน พร้อมชื่นชมสิ่งที่มีอยู่” การมองชีวิตอย่างเรียบง่าย ไม่ยึดติด และไม่หมกมุ่นกับความกังวล ช่วยลดความเครียดสะสม ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญต่อสุขภาพในระยะยาว

5. สร้างความสัมพันธ์ทางสังคมที่แน่นแฟ้น

ชาวโอกินาวาเป็นผู้คนที่เป็นมิตร ยิ้มแย้ม และพร้อมทักทายผู้อื่น แม้จะเป็นคนแปลกหน้า
พวกเขายังมีประเพณีที่เรียกว่า “โมไอ (Moai)” ซึ่งเป็นกลุ่มเครือข่ายทางสังคม สมาชิกจะพบปะกันเป็นประจำ เพื่อพูดคุย ให้กำลังใจ และช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ความสัมพันธ์เหล่านี้ช่วยสร้างความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่ง ลดความโดดเดี่ยว และเสริมสุขภาพใจอย่างยั่งยืน

6. ค้นหาเป้าหมายและความหมายของชีวิต (อิเคไก)

หัวใจของการมีชีวิตยืนยาวอย่างมีคุณภาพคือ “อิเคไก” คำภาษาญี่ปุ่นที่หมายถึง เหตุผลของการมีชีวิตอยู่ หรือ สิ่งที่ทำให้เราลุกจากเตียงในทุกเช้าด้วยความกระตือรือร้น เมื่อชีวิตมีเป้าหมาย มีคุณค่า และมีสิ่งที่อยากทำต่อไป สุขภาพกายและใจก็จะได้รับการดูแลไปพร้อมกันอย่างยั่งยืน

การมีอายุยืนยาวเกิน 100 ปีของชาวโอกินาวาไม่ได้เกิดจากปัจจัยใดปัจจัยหนึ่งเพียงอย่างเดียว แต่เป็นผลจากวิถีชีวิตที่สมดุลและยั่งยืน ทั้งการเคลื่อนไหวอย่างสม่ำเสมอ การกินอย่างพอดี การดูแลสุขภาพใจ การมีความสัมพันธ์ที่ดี และการมีเป้าหมายในชีวิต บทเรียนจากโอกินาวาชี้ให้เห็นว่า ความยืนยาวที่แท้จริงไม่ใช่แค่การมีชีวิตที่ยาวนาน แต่คือการมีชีวิตที่แข็งแรง มีความหมาย และมีความสุขในทุกช่วงวัย