“สมณศักดิ์” คืออะไร? รู้จักลำดับชั้นยศพระสงฆ์ไทย

เปิดความหมาย “สมณศักดิ์” ยศพระสงฆ์ที่พระมหากษัตริย์พระราชทาน พร้อมลำดับชั้นยศ พัดยศ และบทบาทตามระบบการปกครองคณะสงฆ์ไทย

สมณศักดิ์ คืออะไร?

“สมณศักดิ์” เป็นคำที่มีความหมายเฉพาะในพุทธศาสนา หมายถึง ยศหรือบรรดาศักดิ์ของพระสงฆ์ ซึ่งพระมหากษัตริย์ทรงพระราชทานให้แก่พระภิกษุผู้มีคุณธรรม มีความรู้ในพระธรรมวินัย และสามารถทำหน้าที่ปกครองคณะสงฆ์ได้อย่างเหมาะสม

ตาม พจนานุกรมราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 สมณศักดิ์คือ “ยศพระสงฆ์ที่ได้รับพระราชทาน มีหลายชั้น แต่ละชั้นมีพัดยศเป็นเครื่องกำหนด” ถือเป็นกลไกสำคัญในการคัดเลือกและแต่งตั้งพระสงฆ์ให้ดำรงมั่นในสมณเพศ และสืบทอดพระพุทธศาสนาอย่างเป็นระบบ

ความเป็นมาของการพระราชทานสมณศักดิ์

ในอดีต การพระราชทานสมณศักดิ์เป็นพระราชอำนาจโดยตรงของพระมหากษัตริย์ พระองค์จะพิจารณาจากคุณธรรม วัตรปฏิบัติ ความรู้ทางธรรม และความสามารถในการนำพาหมู่สงฆ์ให้เจริญรุ่งเรือง หากเห็นว่าภิกษุรูปใดมีคุณสมบัติเหมาะสม ก็จะพระราชทานสมณศักดิ์เป็นเกียรติยศ

ต่อมา ในสมัยรัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 6 สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ได้วางรากฐานกระบวนการเสนอชื่อโดยคณะสงฆ์ เพื่อให้มีการมีส่วนร่วมและความเป็นธรรมในการคัดเลือก

ปัจจุบัน การพิจารณาสมณศักดิ์เริ่มจากเจ้าอาวาส ไปยังเจ้าคณะตำบล อำเภอ จังหวัด ภาค และเจ้าคณะใหญ่ จากนั้นสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติจะเป็นผู้เสนอรายชื่อขึ้นกราบบังคมทูล เพื่อขอพระราชทานสมณศักดิ์ตามขั้นตอนทางราชการ

โครงสร้างลำดับชั้นสมณศักดิ์ในไทย

1. สมเด็จพระสังฆราชเจ้า – ตำแหน่งสูงสุดของคณะสงฆ์ไทย

2. สมเด็จพระราชาคณะ – ชั้นสมณศักดิ์สูง รองจากสมเด็จพระสังฆราช

3. พระราชาคณะ – แบ่งเป็นหลายชั้น ได้แก่

• ชั้นธรรม
• ชั้นเทพ
• ชั้นราช
• ชั้นสามัญ

4. พระครูสัญญาบัตร – แบ่งตามหน้าที่และระดับความสำคัญ เช่น

• เจ้าคณะจังหวัด
• เจ้าคณะอำเภอ
• เจ้าอาวาสพระอารามหลวง
• ผู้ช่วยเจ้าอาวาส
• รองเจ้าอาวาส
• เจ้าอาวาสวัดราษฎร์

5. พระเปรียญธรรม – ผู้สอบได้ธรรมศึกษา เช่น ป.ธ.9 – ป.ธ.3

6. พระครูฐานานุกรม – ผู้ได้รับแต่งตั้งให้ช่วยเหลือพระราชาคณะตามตำแหน่ง

7. พระครูประทวนสมณศักดิ์ – ผู้มีบทบาทในการส่งเสริมการศึกษา

พัดยศและเกียรติยศในงานพระราชพิธ

การกำหนดลำดับพัดยศและตำแหน่งในงานพระราชพิธีได้รับการปรับปรุงครั้งล่าสุดเมื่อ พ.ศ. 2567 ตามมติที่ประชุมมหาเถรสมาคม โดยแบ่งอย่างละเอียดถึง 75 ลำดับ ตั้งแต่สมเด็จพระราชาคณะจนถึงพระครูใบฎีกา เพื่อให้เหมาะสมกับบทบาทและความรับผิดชอบของแต่ละตำแหน่ง

สาระน่ารู้ ทำไมต้องมีสมณศักดิ์?

• เพื่อให้คณะสงฆ์มีระบบบริหารจัดการที่ชัดเจน
• เป็นเครื่องยกย่องภิกษุผู้ประพฤติดี ปฏิบัติชอบ
• เป็นสัญลักษณ์แห่งศรัทธาของประชาชน
• สนับสนุนการสืบทอดพระพุทธศาสนาอย่างมั่นคง