พาโหม “เถาตดหมา” ผักริมทาง สารพัดประโยชน์

คงปฏิเสธไม่ได้นะครับว่า สถานการณ์โรคระบาดโควิด-19 ในประเทศไทยเข้าใกล้ขั้นวิกฤตแล้ว พฤติกรรมในชีวิตประจำวันของเราทุกคนจำต้องปรับเปลี่ยนไปไม่มากก็น้อย สิ่งหนึ่งที่ผมสังเกตได้ คือหลังจากมาตรการห้ามนั่งกินอาหารในร้านพื้นที่สีแดง คนกลับไปจับจ่ายซื้อของที่ตลาดสดมากขึ้น คงเพราะจำต้องทำกับข้าวกินเองที่บ้าน เป็นการประหยัดรายจ่ายนั่นเองครับ ซึ่งอย่างน้อยก็ทำให้การซื้อขายบริโภคของสดของแห้งยังพอคงสภาพอยู่ได้บ้าง

ก็เลยยังจะขอแบ่งปันทางเลือกในการเสาะหาวัตถุดิบอาหารที่เป็นผักหญ้ากินได้ริมทาง เท่าที่พอจะทำได้นะครับ ด้วยความเชื่อว่าคงเป็นประโยชน์สำหรับคนที่ไม่ใคร่อยากไปตลาดที่มีผู้คนพลุกพล่านบ่อยนัก แล้วก็เป็นความรู้ติดตัวในการหาเก็บหากินผัก “ทางเลือก” ปลอดสารพิษ ที่เสาะหาได้ง่ายๆ ในที่ที่คนส่วนใหญ่คิดไปไม่ถึง

ผมนึกถึงผักข้างทางอีกชนิดหนึ่ง ที่บางแห่งก็ใช้ประโยชน์เป็นพืชอาหารกันอย่างเต็มที่ หากส่วนใหญ่แล้วก็มักมองว่าเป็นวัชพืชที่ต้องกำจัด นั่นก็คือ “พาโหม” (Skunk-vine)

พาโหม เป็นไม้เถาเลื้อยพันหลัก มีทั้งแบบใบเรียวเล็กยาว และใบใหญ่หนา มีชื่ออื่นๆ ที่คนเรียกต่างๆ ไป เช่น เถาตดหมา ตูดหมูตูดหมา กะพังโหม เครือไส้ปลาไหล พบเจอได้ตามป่า หรือกระทั่งริมถนนเขตชานเมืองซึ่งยังพอมีที่รกร้างอยู่

……………

ใบพาโหมมีกลิ่นหอมฉุนลึกๆ จนคนไม่คุ้น อาจรู้สึกว่าเหม็นเขียว ในทางยา ใบและเถามีสรรพคุณใช้เป็นยาแก้ไข้ แก้ตัวร้อน เป็นยาอายุวัฒนะ แก้ธาตุพิการ ช่วยเจริญอาหาร ขับลม เป็นยาระบายอ่อนๆ นอกจากนี้ ยังใช้ทั้งต้นสดบดละเอียดพอกแผลงูกัด เป็นยาถอนพิษเบื้องต้นก่อนนำส่งโรงพยาบาล

คนภาคใต้มีสูตรกินใบพาโหมอย่างน้อย 2 สูตร อย่างแรกคือกินใบอ่อนสด โดยหั่นซอยละเอียด เป็นหนึ่งในผักข้าวยำ จะเป็นข้าวยำสูตรน้ำบูดู หรือสูตรคลุกพริกแกงก็ได้ เมื่อหั่นละเอียด กลิ่นจะยิ่งหอมฉุนแรงขึ้นอีก พอกินร่วมกับสะตอหั่น ยอดชะอม ยอดกระถิน เม็ดกระถิน ก็นับเป็นข้าวคลุกจานเหม็นแสนอร่อยประจำภูมิภาคไป

แน่นอนว่า สำหรับคนชอบกินผักสดกลิ่นเหม็นๆ เช่น สะตอ ชะอม ลูกเนียง ก็ต้องชอบกินยอดพาโหมแน่ๆ

อีกอย่างที่ผมเคยเห็นเคยกินที่ควนขนุน เมืองพัทลุง คือเอาใบเพสลาดมาหั่นซอยใส่ในแกงคั่วกะทิ ลักษณะเป็นแกงน้ำข้นๆ มันๆ จากการเคี่ยวกะทิจนแตกมันเป็นขี้โล้เยิ้มๆ ซึ่งเมื่อได้กลิ่นหอมฉุนลึกๆ ของใบพาโหมมาผสม ก็ทำให้ตัดรสเลี่ยนมันไปได้มาก อร่อยทีเดียวครับ

น้ำคั้นจากเถาและใบ ยังเอามาใส่ขนมขี้หนู ทำให้ขนมเป็นสีเขียวด้วย

ส่วนที่ใช้ประโยชน์ได้อีกอย่างก็คือ ราก พาโหมจะสะสมแป้งไว้ในราก ซึ่งจะมีลักษณะเป็นท่อนใหญ่ ยาว ตามอายุของต้น การเอาแป้งนี้มาใช้ ต้องตัดเอารากมาล้าง ทุบให้แตก แช่น้ำไว้ 1 คืน แล้วกรองเอาแต่น้ำแช่ราก ส่วนใหญ่เอาไปทำขนม โดยนวดแป้งข้าวเหนียวกับน้ำแช่รากนี้จนเหนียวดี จากนั้นปั้นแบเป็นแผ่น เอาไปห่อไส้ถั่วกวน นึ่งเป็นขนมเทียน หรือบางครั้งอาจนึ่งเฉพาะเพียงตัวแป้ง ก็กินเป็นขนมได้อร่อยแล้ว

มีเคล็ดอยู่ว่า ควรใช้รากพาโหมในช่วงฤดูแล้ง ด้วยว่าจะมีกลิ่นหอมและความเข้มข้นของแป้งในรากมากกว่าช่วงอื่นๆ และตอนที่ทุบรากนั้นพึงระวัง อย่าให้น้ำในรากกระเด็นถูกผิวหนัง เพราะจะทำให้เป็นผื่นคันได้

ใครที่ยังออกไปวิ่งจ๊อกกิ้ง เดินออกกำลัง หรือปั่นจักรยานอยู่บ้าง แล้วเผอิญเส้นทางที่ผ่านมีพื้นที่รกร้างว่างเปล่า คงพบเจอเถาพาโหมขึ้นเกาะเกี่ยวอยู่กับไม้พุ่มไม้ยืนต้นข้างทางได้ไม่ยาก ตรงไหนที่มีเยอะๆ และเป็นชนิดใบใหญ่หน่อย ลองเก็บติดไม้ติดมือมาสักถุงหนึ่งสิครับ

ที่ผมเคยลองทำกับใบพาโหม คือเอาใบสดมาตำพอแหลก เติมน้ำ แล้วคั้นจนได้น้ำสีเขียวๆ เหมือนคั้นน้ำใบย่านาง แต่กลิ่นน้ำคั้นใบพาโหมจะฉุนกว่า ผมเอาน้ำนี้ผสมกับน้ำคั้นใบย่านาง ต้มกับหน่อไม้สด จะหั่นชิ้นหนาหรือบาง หรือเอาส้อมขูดเป็นฝอยหนาๆ แบบที่จะเอาไปทำซุบหน่อไม้ต่อก็ได้ครับ เราจะได้หน่อไม้ต้มน้ำคั้นใบย่านางผสมใบพาโหม กลิ่นจะหอมแน่นๆ รสขมเจือหวานกว่าต้มกับน้ำคั้นใบย่านางอย่างเดียว แถมได้ประโยชน์จากสรรพคุณของใบพาโหมเพิ่มมาด้วย

แล้วถ้าเราลองคิดต่อไปว่า กลิ่นหอมฉุนแรงๆ ของใบพาโหมนี้เหมือนกลิ่นฉุนของกระถินปนชะอม ปนกลิ่นเขียวของใบย่านาง ใบอ่อนหรือใบเพสลาดของพาโหม ตดหมาหรือตูดหมูตูดหมานี้ ก็น่าจะกินสดจิ้มน้ำพริกได้อร่อย เอามาหั่นหยาบๆ ทอดไข่ได้เหมือนชะอม หรือซอยละเอียดใส่ในยำที่เข้าเครื่องมะพร้าวขูดคั่ว หอมเจียว น้ำพริกเผา แล้วหยอดหัวกะทิข้นๆ เช่น ยำถั่วพู ยำทวาย หรือกระทั่งพล่าหอยนางรมสดได้ดีแน่ๆ

ผมไม่เคยเห็นใครเอายอดอ่อนหรือเถาพาโหมมาขายที่ตลาดสด พาโหมจึงน่าจะยังเป็นผักสดแนมข้าวยำรสดี ที่คน (โดยเฉพาะภาคกลาง) ยังไม่ใคร่รู้จักกันนัก ครั้งนี้ก็เลยขอเอามาแนะนำชวนกินไว้อีกอย่างหนึ่งครับ สำหรับ (วัช) พืชที่ยังหาเก็บหากินจากพื้นที่สาธารณะริมทางได้ทุกเมื่อเชื่อวัน

ไม่อยากจะเรียกว่าแปรวิกฤตเป็นโอกาส ฯลฯ อะไรขนาดนั้นหรอกนะครับ เพราะหลายคนลองแล้วก็อาจไม่ชอบกลิ่นของพาโหม แต่สำหรับคอข้าวยำปักษ์ใต้ ถ้าใครยังไม่เคยซอยใบพาโหมสดๆ โรยข้าวยำจานอร่อย เห็นจะต้องขอแนะนำแกมบังคับกันล่ะครับว่า

ลองดูสักครั้งเถิดครับ แล้วจะติดใจ