“Rare Earth” ศึกชิงแร่ ศึกคุมโลก สมรภูมิแห่งทศวรรษ

สงครามการค้าระหว่างจีน และสหรัฐฯ ยังเดินหน้า แต่คราวนี้ สมรภูมิย้ายมาอยู่บนที่ Rare Earth หรือ แร่หายาก ที่เปรียบดุจอาวุธแห่งโลกอนาคต 

จนถูกตั้งข้อสังเกตว่า หากใครได้ครอบครองแรร์เอิร์ธมากกว่า เท่ากับว่า ผู้นั้นกุมอำนาจ กำหนดชะตาโลกได้

Rare Earth คืออะไร ?

Rare Earth หรือ แร่หายาก เป็นกลุ่มธาตุโลหะ 17 ชนิด ที่มีองค์ประกอบเคมีคล้ายกัน โดยเป็นธาตุในกลุ่มแลนทาไนด์ 15 ชนิด, สแกนเดียม และอิตเทรียม 

แม้แร่เหล่านี้ ถูกเรียกว่า “หายาก” แต่มันไม่ได้หายากบนเปลือกโลก แต่ยากตรงกระบวนการได้มา เพราะมันต้องสกัดหรือแปรรูปจนเข้มข้นให้นำไปใช้งานได้ ซึ่งกระบวนการนี้เองที่มันยากและแพง

ข้อมูลจาก USGS ระบุว่า ปี 2024 โลกมีปริมาณสำรองแร่หายากมากกว่า 90 ล้านตัน 

จีนมีแร่หายากสำรองมากที่สุดในโลก 44 ล้านตัน คิดเป็นเกือบครึ่งหนึ่งของปริมาณสำรองทั้งโลก ขณะที่ ไทยมีอยู่ที่ประมาณ 4,500 ตัน

Rare Earth ใกล้ตัวเรามากกว่าที่คิด 

พอฟังชื่อ “แร่หายาก” 17 ชนิด เราอาจจะไม่ค่อยคุ้นหูในวิชาเรียนวิทยาศาสตร์เท่าไหร่นัก ไม่ว่าจะเป็น นีโอไดเมียม, อิตเทรียม หรือจะ ยูโรเปียม เป็นต้น 

แต่รู้ไหมว่า แร่พวกนี้ กลับอยู่ใกล้ตัวเรามากกว่าที่คิด เพราะแร่หายาก มีบทบาทสำคัญอย่างมากต่ออุตสาหกรรมเทคโน โลยีขั้นสูง เป็นส่วนประกอบสำคัญในอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ ตั้งแต่สมาร์ตโฟน, รถยนต์ไฟฟ้า, เครื่องมือทางการแพทย์ อย่าง เครื่องสแกน MRI หรือแม้กระทั่งการผลิตเครื่องบินเจ็ต หรืออาวุธสมัยใหม่ ก็จำเป็นต้องใช้แร่เหล่านี้เป็นส่วนประกอบด้วยเช่นกัน

นั่นจึงเป็นเหตุผลสำคัญที่ใครต่างก็ต้องการกระโดดเข้าสู่อุตสาหกรรมนี้ เพราะว่า หากใครได้ครอบครองแร่หายาก เท่ากับผู้นั้นจะสามารถกำหนดชะตาโลกแห่งอนาคตได้ 

“จีน” อันดับ 1 ครองแร่หายาก

สำหรับจีนแล้ว การทะยานสู่ชาติที่มีแรร์เอิร์ธสำรองมากอันดับ 1 ของโลก ไม่ได้เกิดเพียงชั่วข้ามคืน แต่เป็นเพราะจีนลงทุนกับเรื่องนี้มานานหลายทศวรรษ ตั้งแต่ยุคเติ้ง เสี่ยวผิง อดีตผู้นำจีน โดยเมื่อปี 1992 เติ้ง เสี่ยวผิง เคยกล่าวไว้ว่า 

“ตะวันออกกลางมีน้ำมัน จีนก็มีแร่หายาก”

สิ่งนี้แสดงให้เห็นว่าจีนมองว่าแร่หายากเป็นทรัพยากรเชิงยุทธศาสตร์ เช่นเดียวกับน้ำมันมานานแล้ว 

หลังจากนั้น เป็นต้นมา จีนก็มุ่งเน้นให้ความสำคัญกับอุตสาหกรรมเหมืองแร่ และการแปรรูปแร่

ปัจจุบัน จีนมีสัดส่วนผลิตแร่หายากอยู่ที่ 61% และมีสัดส่วนในการแปรรูปแร่หายากอยู่ที่ 92% ของโลก 

“ไพ่เด็ด” บนมือจีน

ด้วยความที่เป็นประเทศที่ครอบครองแร่หายากมากสุดตอนนี้ แร่หายากจึงกลายเป็น “ไพ่เด็ด” ของจีน ที่จะเอาไว้ใช้ต่อรองกับสหรัฐฯ บนสงครามการค้าอันดุเดือด 

ตั้งแต่ปี 2020-2023 สหรัฐฯ นำเข้าแร่หายากจากจีนสูงถึง 70% นั่นหมายความว่า อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ต่าง ๆ รวมถึงเทคโนโลยีทหารสมัยใหม่ที่ผลิตในสหรัฐฯ ส่วนใหญ่ มีส่วนประกอบจากแร่ธาตุที่นำเข้าจากจีน 

แม้ว่า สหรัฐฯ จะมีเหมืองแร่หายากเป็นของตัวเอง แต่ยังขาดศักยภาพสกัดแร่ด้วยตนเอง ทำให้ยังต้องส่งแร่ไปสกัดที่จีน

และเมื่อสหรัฐฯ เริ่มขึ้นภาษีสินค้ากับจีน สร้างข้อจำกัดด้านเทคโนโลยี จีนก็ใช้แร่หายากเป็น ไพ่ต่อรอง เช่น การจำกัดการส่งออกแร่หายากไปยังสหรัฐฯ โดยเฉพาะการส่งออกไปยังกองทัพต่างชาติ

นอกจากนี้ ยังกำหนดให้บริษัทต่างชาติต้องขอใบอนุญาตส่งออก หากสินค้าของพวกเขามีแร่หายากที่ผ่านกระบวนการในจีน แม้จะมีเพียงแค่ 0.1% ก็ตาม หรือหากสินค้าของตนใช้เทคโนโลยีของจีนในกระบวนการใดการหนึ่ง ตั้งแต่การทำเหมือง ยันการรีไซเคิล บริษัทเหล่านี้ ก็ต้องขอใบอนุญาต

อลิเซีย การ์เซีย เออร์เรโร นักเศรษฐศาสตร์จากธนาคารเพื่อการลงทุน Natixis ของฝรั่งเศส กล่าวว่า ข้อจำกัดนี้ จะส่งผลกระทบต่อทุกภาคส่วนทางเศรษฐกิจของสหรัฐฯ แต่อุตสาหกรรมกลาโหม, เซมิคอนดักเตอร์ และยานยนต์ไฟฟ้าจะได้รับผลกระทบหนักสุด 

ขณะที่ โทบิน มาร์คัส นักวิเคราะห์จาก Wolfe Research เผยว่า หากข้อจำกัดนี้ถูกบังคับใช้อย่างเข้มงวดและต่อเนื่อง จะสร้างความปั่นป่วนไปทั่วโลก ไม่ใช่แค่สหรัฐฯ ที่เดียว 

สหรัฐฯ เดินเกมรุกตลาดแร่หายาก

ด้วยบทบาทสำคัญของแร่หายากในปัจจุบัน กอปรกับสงครามการค้าระหว่าง 2 ชาติมหาอำนาจที่ยังดุเดือด แน่นอนว่า สหรัฐฯ ย่อมเดินเกมรุกเข้าสู่ตลาดแร่หายาก เพื่อคานอำนาจกับจีน

โดนัลด์ ทรัมป์ ประธานาธิบดีสหรัฐฯ เดินหน้าทำข้อตกลงการค้าใหม่กับประเทศแถบเอเชีย-แปซิฟิก เพื่อช่วยให้สหรัฐฯ มีแร่หายากเพิ่มมากขึ้น  

สหรัฐฯ ทำข้อตกลงแร่หายากกับญี่ปุ่น, ออสเตรเลีย, มาเลเซีย, เวียดนาม, กัมพูชา และไทย 

ข้อตกลงแต่ละฉบับมีรายละเอียดแตกต่างกัน และยังไม่มีข้อมูลเชิงลึกมากนัก แต่ทั้งหมดมีเป้าหมายเดียวกัน คือ ทำให้สหรัฐฯ สามารถซื้อแร่หายากจากประเทศเหล่านี้ได้ง่ายขึ้น แทนที่จะต้องพึ่งพาจีนเพียงประเทศเดียว 

สำหรับประเทศไทย ได้ลงนามบันทึกความเข้าใจ หรือ MOU กับสหรัฐฯ เมื่อวันที่ 26 ตุลาคมที่ผ่านมา เพื่อเสริมสร้างความร่วมมือด้านห่วงโซ่อุปทานแร่สำคัญ และส่งเสริมการลงทุนเพื่อขับเคลื่อนอุตสาหกรรมการแปรรูปของไทย 

MOU นี้ ไม่ได้มุ่งหมายให้มีผลผูกพันตามกฎหมายระหว่างประเทศ และไม่กระทบข้อตกลงที่มีอยู่แล้วระหว่างสหรัฐฯ และไทย โดย MOU นี้จะช่วยให้สหรัฐฯ และไทยสามารถแลกเปลี่ยนข้อมูล ความรู้ และความเชี่ยวชาญทางเทคนิคเกี่ยวกับแนวปฏิบัติที่เป็นเลิศระดับสากลในโครงการที่เกี่ยวกับแร่สำคัญ 

เหมืองแร่หายากกระทบสิ่งแวดล้อม

อันที่จริง ก่อนช่วงทศวรรษ 1980 สหรัฐฯ เคยเป็นผู้นำอุตสาหกรรมผลิตแร่หายาก แต่ภายหลังชาติตะวันตกหลายประเทศ พยายามเลี่ยงการทำเหมืองแร่หายาก ด้วยเหตุผลด้านสิ่งแวดล้อม 

กระบวนการผลิตแร่หายากทั้งหมด ก่อให้เกิดปัญหามลพิษ และสร้างขยะกัมมันตภาพรังสี 

การผลิตแร่ธาตุหายากเพียงหนึ่งตันสามารถสร้างก๊าซพิษ น้ำเสียที่เป็นกรด และสารตกค้างกัมมันตรังสีได้หลายตัน ซึ่งประชาชนที่อาศัยอยู่บริเวณใกล้เคียงเหมือง เสี่ยงป่วยเป็นโรคมะเร็งได้ นี่จึงเป็นเหตุผลหลักที่ทำให้หลายประเทศเลี่ยงจะดำเนินกิจการดังกล่าว 

ถึงสหรัฐฯ จะทำข้อตกลงกับหลายประเทศ แต่การจะตามให้ทันจีนจำเป็นต้องใช้เวลาหลายปี เพราะจำเป็นต้องใช้เงินลงทุนมหาศาล, เทคโนโลยีขั้นสูง และกฎระเบียบด้านสิ่งแวดล้อมที่เข้มงวด 

และแม้ประเทศในเอเชียเหล่านี้ จะร่วมมือกับอเมริกา แต่พวกเขาก็ยังคงพึ่งพาการค้ากับจีนอย่างมาก ดังนั้นพวกเขาจึงไม่สามารถละทิ้งจีนได้ง่าย ๆ

แต่เมื่อ “แร่หายาก” กำลังกลายเป็นทรัพยากรยุทธศาสตร์สำคัญของโลกในอนาคต การควบคุมและบริหารจัดการการทำเหมืองจึงเป็นเรื่องจำเป็นที่ภาครัฐและทุกภาคส่วนต้องให้ความสำคัญอย่างเข้มงวด เพื่อป้องกันไม่ให้การสกัดและแปรรูปแร่เหล่านี้สร้างความเสียหายต่อระบบนิเวศและสิ่งแวดล้อมโดยรอบ

แหล่งข้อมูลอ้างอิง: 

https://www.bbc.com/news/articles/c1drqeev36qo

https://www.bbc.com/news/articles/cj6ny24j0r3o

https://www.cnbc.com/2025/10/14/china-trump-xi-rare-earth-defense-critical-mineral-trade-war-tariffs.html

https://edition.cnn.com/2025/10/11/business/rare-earth-minerals-trump-china-xi

https://www.aljazeera.com/economy/2025/10/21/despite-us-push-china-poised-to-dominate-rare-earths-for-years

https://quillette.com/2025/05/12/the-rare-earth-wars-china-trump-taiwan/

https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2025/mcs2025-rare-earths.pdf