ทุกวันที่ 14 พฤษภาคมของทุกปี ถูกกำหนดให้เป็น "วันอนุรักษ์ควายไทย" (Thai Buffalo Conservation Day) ตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 7 มีนาคม พ.ศ. 2560 เพื่อน้อมรำลึกถึงพระราชดำรัสของ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ที่พระราชทานเมื่อวันที่ 14 พฤษภาคม พ.ศ. 2523 ซึ่งถือเป็นจุดเริ่มต้นของ โครงการธนาคารโค-กระบือ อันเป็นแนวพระราชดำริในการส่งเสริมการพึ่งพาตนเองด้านเกษตรกรรมของประชาชน
ควายไทย หรือที่นิยมเรียกกันว่า "ควายบ้าน" เป็นสัตว์ที่มีบทบาทสำคัญในระบบเศรษฐกิจและวัฒนธรรมของไทยมาอย่างยาวนาน โดยเฉพาะในภาคเกษตรกรรม ก่อนที่เทคโนโลยีเครื่องจักรกลจะเข้ามาแทนที่ ควายคือแรงงานหลักในการไถนา ลากจูง และขนส่งผลผลิตทางการเกษตร ทั้งยังเป็นสัญลักษณ์แห่งความขยัน อดทน และความผูกพันระหว่างคนกับสัตว์อย่างลึกซึ้ง
แม้ปัจจุบันบทบาทของควายในภาคการเกษตรจะลดลง แต่คุณค่าทางวัฒนธรรมและพันธุกรรมของควายไทยยังคงมีความสำคัญ การอนุรักษ์ควายไทยจึงไม่เพียงแต่ช่วยรักษาวิถีชีวิตและภูมิปัญญาท้องถิ่น แต่ยังเป็นการธำรงความหลากหลายทางชีวภาพของชาติอีกด้วย
นอกจากควายบ้านแล้ว ประเทศไทยยังมี "ควายป่า" หรือ มหิงสา (Wild Water Buffalo) ซึ่งจัดเป็นหนึ่งใน สัตว์ป่าสงวน 21 ชนิด ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2562 ปัจจุบันควายป่าจัดอยู่ในสถานะ "เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์อย่างยิ่ง" (Critically Endangered) โดยในประเทศไทย พบควายป่าได้เพียงแห่งเดียว คือใน เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง จังหวัดอุทัยธานี
ภัยคุกคามต่อควายป่า ได้แก่ การล่าสัตว์ การบุกรุกพื้นที่ป่า การผสมข้ามพันธุ์กับควายบ้าน และการแพร่กระจายของโรคติดเชื้อจากสัตว์เลี้ยง ปัจจัยเหล่านี้ทำให้ประชากรควายป่าลดลงอย่างต่อเนื่อง และจำเป็นต้องได้รับการอนุรักษ์อย่างเร่งด่วน
การอนุรักษ์ควายไทยทั้งสองสายพันธุ์ ควายบ้านและควายป่า ไม่ใช่เพียงเรื่องของการรักษาพันธุกรรมของสัตว์ท้องถิ่นเท่านั้น แต่ยังเป็นการปกป้องมรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปัญญา และความหลากหลายทางธรรมชาติของประเทศไทย
