รำลึกพระราชกรณียกิจ พระพันปีหลวง ผู้ทรงคุณค่าด้านสิ่งแวดล้อม

สำนักพระราชวังออกประกาศ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชนนีพันปีหลวงเสด็จสู่สวรรคาลัยด้วยพระอาการสงบ สิริพระชนมพรรษา 93 พรรษา ในวันที่ 24 ตุลาคม พ.ศ.2568 นับเป็นวันแห่งความโศกเศร้าของปวงชนชาวไทย พระองค์ทรงงานหนักและอุทิศพระวรกาย ทรงสร้างคุณูปการมากมายหลายด้านให้แก่แผ่นดินไทยเพื่อพสกนิกรชาวไทยในพระองค์ 

พระองค์ทรงเล็งเห็นถึงความสำคัญของทรัพยกรธรรมชาติ ทั้งในด้านป่าไม้ การจัดการน้ำ การอนุรักษ์ธรรมชาติ ระบบนิเวศ รวมถึงการพัฒนาสิ่งแวดล้อมและชุมชนอย่างยั่งยืนทั่วประเทศ

ด้านป่าไม้และการอนุรักษ์

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชนนีพันปีหลวง ทรงมีพระราชปณิธานอันแน่วแน่ในการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ผ่านโครงการป่ารักน้ำ โดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จฯ ทรงเยี่ยมราษฎรทั่วทุกภูมิภาค และทรงทราบว่าป่าไม้ถูกทำลาย ราษฎรบุกรุกแพ้วถางป่าเป็นจำนวนมาก จึงมีพระราชปณิธานอันแน่วแน่ในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะป่าไม้ซึ่งเป็นแหล่งทรัพยากรอันสำคัญอันสำคัญที่จะสร้างความชุ่มชื้นแก่แผ่นดิน

เมื่อคราวเสด็จพระราชดำเนินไปเยี่ยมราษฎรที่บ้านถ้ำติ้ว ต.ปทุมวาปี อ.ส่องดาว จ.สกลนคร เมื่อปี พ.ศ.2525 สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ ได้ทรงปลูกป่าเป็นตัวอย่างให้แก่ราษฎรจำนวน 1 ไร่ ณ บริเวณอ่างเก็บน้ำคำจวง บ้านถ้ำติ้ว อันเป็นจุดเริ่มต้นโครงการ “ป่ารักน้ำ” แห่งแรกของประเทศไทย พระองค์ทรงชักชวนให้ราษฎรมีส่วนร่วมในการปลูกและดูแลรักษาป่า เพื่อให้พื้นที่ป่าต้นน้ำมีสภาพสมบูรณ์ทางนิเวศวิทยา ควบคู่ไปกับการพัฒนาคุณภาพชีวิตราษฎรอย่างยั่งยืน และมีจิตสำนึกในการอนุรักษ์ป่าไม้มากขึ้น รวมถึงฟื้นฟูผืนป่าอันเป็นแหล่งต้นน้ำลำธาร

นอกจากนี้ยังมีโครงการที่เกี่ยวกับการการอนุรักษ์ป่าไม้อีกมากมาย อาทิ โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ โครงการฟาร์มตัวอย่าง โครงการสถานีพัฒนาการเกษตรที่สูง 

ด้านการอนุรักษ์สัตว์ป่า

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชนนีพันปีหลวง ทรงให้ความสนพระทัยในธรรมชาติอยู่เสมอ เมื่อเสด็จฯ ไปต่างจังหวัดมักมีชาวบ้านนำสัตว์ป่ามาถวาย พระองค์จึงโปรดเกล้าฯรับไว้เพื่อขยายพันธุ์ เมื่อมีจำนวนมากจึงปล่อยคืนสู่ป่า พระองค์ทรงเล็งเห็นปัญหาสัตว์ป่าถูกล่า แหล่งที่อยู่อาศัยถูกทำลาย จึงมีพระราชประสงค์ให้มีศูนย์เพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตว์ป่าขึ้นในท้องถิ่นทุกภาคของประเทศไทย และให้เป็นศูนย์กลางการศึกษาค้นคว้าวิจัยเกี่ยวกับชีวิตของสัตว์ป่า

ด้วยเหตุนี้จึงมีศูนย์เพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตว์ป่าเกิดขึ้นทั่วทุกภาคของประเทศไทยอันเป็นผลสำเร็จด้วยพระราชดำริ เช่น ศูนย์เพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว จ.เลย, ศูนย์เพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตว์ป่าเขาค้อ จ.เพชรบูรณ์, ศูนย์เพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตว์ป่าห้วยทราย จ.เพชรบุรี, ศูนย์เพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตว์ป่าโคกไม้เรือ จ.นราธิวาส เป็นต้น 

ด้านทรัพยากรน้ำและระบบนิเวศ

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชนนีพันปีหลวง ทรงให้ความสำคัญด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรน้ำ และการพัฒนาแหล่งน้ำเพื่อการดำรงชีวิต เนื่องจากน้ำเป็นปัจจัยสำคัญทั้งยังเป็นรากฐานของการเพาะปลูก และการเลี้ยงสัตว์ พระองค์ทรงมีพระราชดำริในการก่อสร้างฝายชะลอน้ำ เพื่อกักเก็บน้ำในฤดูฝนและรักษาความชุ่มชื้นให้กับผืนดินในฤดูแล้ง และยังส่งเสริมให้ชุมชนมีส่วนร่วมในการดูแล บำรุงรักษา และบริหารจัดการน้ำอย่างยั่งยืน 

ด้วยพระราชดำริในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชนนีพันปีหลวง ก่อให้เกิดโครงการด้านทรัพยากรน้ำและการจัดการทรัพยากรน้ำต่างๆ มากมาย 

ด้านทรัพยากรสัตว์น้ำ

ด้วยพระราชปณิธานแน่วแน่ที่จะทรงฟื้นฟูแม่น้ำลำคลองและพันธุ์สัตว์น้ำให้กลับมาอุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งผลิตอาหารให้คนไทยอย่างยั่งยืน ในปี พ.ศ.2533 สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชนนีพันปีหลวง ได้มีพระราชดำริดำเนินโครงการฟื้นฟูทรัพยากรพันธุ์ปลาและสัตว์น้ำจืดของไทย โดยมีกรมประมงรับสนองพระราชดำริ สามารถเพาะเลี้ยงปลาไทยได้เกือบทุกชนิด พันธุ์ปลาที่เพาะได้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นำไปปล่อยในแม่น้ำลำคลองตามธรรมชาติ เพื่อคืนความหลากหลายของชนิดปลาสู่แหล่งน้ำ ช่วยรักษาสมดุลตามธรรมชาติของแหล่งน้ำ ทดแทนสัตว์น้ำที่ถูกทำลายไป เพื่อการใช้ทรัพยากรสัตว์น้ำอย่างยั่งยืน 

นอกจากนี้พระองค์ยังทรงมีพระราชดำริในโครงการต่างๆ เพื่ออนุรักษ์ฟื้นฟูสัตว์น้ำจืดและน้ำเค็มอีกมากมาย อาทิ โครงการปะการังเทียม โครงการฟาร์มทะเลตัวอย่าง ฯลฯ

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชนนีพันปีหลวง ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณต่อพสกนิกรไทย ช่วยเหลือประชาชนและพัฒนาประเทศอย่างอเนกอนันต์ ซึ่งโครงการพระราชดำริเหล่านั้นได้ยังประโยชน์มหาศาลแก่ประชาชนสืบมาจนทุกวันนี้