ทำไมพายุไม่ข้ามเส้นศูนย์สูตร? ไขความลับธรรมชาติ ที่หยุดพายุไว้กลางโลก

แม้พายุหมุนเขตร้อนจะเคลื่อนที่ได้ไกลหลายพันกิโลเมตร แต่จนถึงปัจจุบัน ยังไม่เคยมีพายุเฮอริเคนหรือพายุหมุนเขตร้อนใดข้ามเส้นศูนย์สูตรได้เลย และเหตุผลหลักก็มาจากปรากฏการณ์ทางอุตุนิยมวิทยาที่เรียกว่า “แรงโคริออลิส” (Coriolis Force)

“แรงโคริออลิส” เกิดจากการหมุนของโลก โดยส่งผลให้ทิศทางลมเบนไปทางขวาในซีกโลกเหนือ และไปทางซ้ายในซีกโลกใต้ ส่งผลให้พายุหมุนในซีกโลกเหนือหมุนทวนเข็มนาฬิกา ขณะที่พายุในซีกโลกใต้หมุนตามเข็มนาฬิกา

อย่างไรก็ตาม บริเวณใกล้เส้นศูนย์สูตร แรงโคริออลิสแทบไม่มีผลเลย จึงไม่สามารถสร้างการหมุนที่จำเป็นต่อการก่อตัวของพายุหมุนได้ และทำให้ พายุไม่สามารถเคลื่อนข้ามระหว่างซีกโลกเหนือและใต้ได้

ถึงแม้จะไม่เคยมีพายุใดข้ามเส้นศูนย์สูตร แต่ก็มีบางกรณีที่เข้าใกล้อย่างมาก เช่น ไต้ฝุ่นวาเม (Vamei) ในเดือนธันวาคม ปี 2001 ที่ก่อตัวขึ้นที่ละติจูดเพียง 1.4 องศาเหนือ ห่างจากเส้นศูนย์สูตรแค่ประมาณ 160 กิโลเมตร ซึ่งถือเป็นหนึ่งในพายุหมุนที่อยู่ใกล้เส้นศูนย์สูตรมากที่สุดในประวัติศาสตร์

ก่อนหน้านั้นยังมี พายุดีเปรสชันที่ไม่มีชื่อในปี 1973 ซึ่งมีรายงานจากสำนักงานอุตุนิยมวิทยาจีนว่าเริ่มก่อตัวที่ละติจูดเพียง 0.5 องศาเหนือ และทวีกำลังจนเป็นพายุโซนร้อนที่ระดับ 0.7 องศา แม้จะยังไม่เป็นที่ยอมรับตามนิยามของศูนย์เฮอริเคนแห่งชาติสหรัฐ (NOAA) ที่กำหนดให้ต้องมีความเร็วลมถึงเกณฑ์บริเวณละติจูดที่สูงกว่า

เมื่อดูแผนที่โลก จะสังเกตว่า บริเวณแปซิฟิกตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งอยู่ทางตะวันตกของอเมริกาใต้ แทบไม่มีพายุหมุนเกิดขึ้นเลย สาเหตุหลักมาจากอุณหภูมิน้ำทะเลในภูมิภาคนี้ต่ำกว่าระดับที่จำเป็นสำหรับการพัฒนาพายุหมุน ซึ่งต้องการอุณหภูมิน้ำทะเลอย่างน้อย 26°C เนื่องจาก “กระแสน้ำเปรู” (Peru Current) ที่ไหลขึ้นไปตามชายฝั่งอเมริกาใต้ นำพาน้ำเย็นจากแอนตาร์กติกา ทำให้น้ำทะเลเย็นเกินไปสำหรับการก่อตัวของพายุ ขณะเดียวกัน บริเวณนี้ยังมีแรงเฉือนของลมในแนวดิ่ง (Wind Shear) สูงมาก ซึ่งเป็นอีกปัจจัยที่ทำให้พายุไม่สามารถพัฒนาได้

ทางฝั่งตะวันออกของทวีป แม้กระแสน้ำบราซิล (Brazil Current) จะไหลนำพาน้ำอุ่นลงใต้ แต่ก็ยังมีแรงลมเฉือนสูงเช่นกัน จึงทำให้พายุหมุนในมหาสมุทรแอตแลนติกใต้เกิดขึ้นได้ยากมาก

อย่างไรก็ตาม เคยมีพายุเฮอริเคนที่เกิดขึ้นในแอตแลนติกใต้เพียงหนึ่งลูกในประวัติศาสตร์ คือ “คาตารินา (Catarina)” ในปี 2004 ซึ่งก่อตัวใกล้ชายฝั่งประเทศบราซิล พายุลูกนี้จัดว่าเป็นปรากฏการณ์หายากมาก และมีเพียงอีก 2 ลูกที่ได้รับการบันทึกว่าเป็นพายุโซนร้อนในภูมิภาคนี้ในปี 2010 และ 2011 ส่วนพายุอื่น ๆ ที่ปรากฏในบริเวณนี้ส่วนใหญ่ถูกจัดเป็น “พายุซับทรอปิคอล” ซึ่งมีลักษณะไม่ตรงตามนิยามของพายุโซนร้อนทั่วไป

สรุปแล้วคือ พายุหมุนเขตร้อนไม่เคยข้ามเส้นศูนย์สูตร เพราะแรงโคริออลิส ซึ่งจำเป็นต่อการหมุนของพายุ มีค่าต่ำมากใกล้เส้นศูนย์สูตร ทำให้ไม่สามารถคงโครงสร้างของพายุได้ อีกทั้งภูมิภาคที่อยู่ใกล้เส้นศูนย์สูตรยังมีสภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อการก่อตัวของพายุ เช่น อุณหภูมิน้ำทะเลที่เย็น และแรงลมเฉือนที่สูงนั่นเอง