โควิด-19 : มีหลักฐานสนับสนุนทฤษฎีเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่หลุดจากห้องแล็บหรือไม่

เมื่อเดือน เม.ย.ที่ผ่านมา เอกสารของกระทรวงการต่างประเทศสหรัฐฯ ได้กลายเป็นที่สนใจของสังคม เพราะมีเนื้อหาว่าเจ้าหน้าที่สถานทูตสหรัฐฯ มีความกังวลเรื่องความมั่นคงทางชีวภาพที่ห้องปฏิบัติการทางวิทยาศาสตร์แห่งหนึ่งในเมืองอู่ฮั่นของจีน ซึ่งเป็นพื้นที่พบการระบาดของเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่เป็นครั้งแรก

สำนักงานผู้อำนวยการด้านข่าวกรองแห่งชาติของสหรัฐฯ (ODNI) ระบุว่า เชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ หรือ ซาร์สซีโอวีทู (SARS-CoV-2) สาเหตุของโรคโควิด-19 ที่กำลังแพร่ระบาดไปทั่วโลกนั้น ไม่ได้ถูกสร้างขึ้นหรือดัดแปลงพันธุกรรมโดยมนุษย์

• พบไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่เพิ่มอีก 6 ชนิดในค้างคาวเมียนมา
• เชื้อโรคโควิด-19 อาจเป็น "ไคมีรา" มีพันธุกรรมไวรัสสองชนิดรวมกัน
• วิจัยล่าสุดชี้ "สัตว์ตัวกลาง" นำไวรัสสายพันธุ์ใหม่จากค้างคาวมาสู่มนุษย์

อย่างไรก็ตาม เจ้าหน้าที่ด้านข่าวกรองกำลังตรวจสอบว่าโรคระบาดที่เกิดขึ้นมีจุดเริ่มต้นจากการสัมผัสกับสัตว์ที่มีเชื้อ หรือเกิดจากอุบัติเหตุในห้องแล็บ

เอกสารกระทรวงต่างประเทศมีเนื้อหาอย่างไร

หนังสือพิมพ์วอชิงตันโพสต์ รายงานถึงข้อมูลที่ได้จากโทรเลขทางการทูตเมื่อวันที่ 14 เม.ย. ซึ่งเผยให้เห็นว่า ในปี 2018 มีการส่งนักการทูตด้านวิทยาศาสตร์ของสหรัฐฯ ไปเยี่ยมชมศูนย์วิจัยแห่งหนึ่งในจีนหลายครั้ง

เจ้าหน้าที่ได้ส่งคำเตือนเรื่องห้องแล็บนี้ไปยังรัฐบาลสหรัฐฯ 2 ครั้ง โดยบทความของวอชิงตันโพสต์ ระบุว่า เจ้าหน้าที่ได้แสดงความกังวลถึงความบกพร่องด้านความปลอดภัยและการจัดการของสถาบันไวรัสวิทยาอู่ฮั่น (WIV) ในเมืองอู่ฮั่น มณฑลหูเป่ย์ พร้อมกับขอความช่วยเหลือเพิ่มเติมจากรัฐบาล

วอชิงตันโพสต์ยังอ้างว่า นักการทูตเหล่านี้กังวลว่าการศึกษาวิจัยเชื้อไวรัสโคโรนาในค้างคาวของห้องแล็บแห่งนี้อาจทำให้เกิดโรคระบาดใหญ่ครั้งใหม่คล้ายกับโรคซาร์สขึ้นได้

วอชิงตันโพสต์ระบุว่า โทรเลขดังกล่าวได้จุดประเด็นการหารือในรัฐบาลสหรัฐฯ ถึงความเป็นไปได้ว่า WIV หรือห้องแล็บอื่นในเมืองอู่ฮั่นอาจเป็นแหล่งกำเนิดของเชื้อไวรัสมรณะที่กำลังเป็นภัยคุกคามต่อชีวิตผู้คนทั่วโลกในขณะนี้

นอกจากนี้ ช่องฟ็อกซ์ นิวส์ ยังเผยแพร่รายงานข่าวที่มีเนื้อหาสนับสนุนทฤษฎีที่ว่าเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่มีแหล่งกำเนิดจากห้องแล็บด้วย

การระบาดครั้งนี้เริ่มกลายเป็นข่าวเมื่อช่วงปลายปี 2019 โดยพบว่าผู้ติดเชื้อไวรัสโคโรโนาสายพันธุ์ใหม่รายแรก ๆ มีความเกี่ยวข้องกับตลาดสดที่ขายอาหารทะเลและอาหารป่าแห่งหนึ่งในเมืองอู่ฮั่น

แม้จะมีการตั้งข้อสันนิษฐานมากมายในโลกออนไลน์ แต่ยังไม่พบหลักฐานว่าเชื้อไวรัส SARS-CoV-2 หลุดออกมาจากห้องแล็บโดยอุบัติเหตุ

เมื่อวันที่ 30 เม.ย. ODNI ได้ออกแถลงการณ์ปฏิเสธทฤษฎีสมคบคิดสุดโต่งที่สุดที่ว่า มันถูกสร้างขึ้นมาเพื่อใช้เป็นอาวุธชีวภาพ

ODNI ระบุว่า ขณะนี้หน่วยงานด้านข่าวกรองต่าง ๆ กำลังตรวจสอบว่าการระบาดครั้งนี้เริ่มต้น "จากการสัมผัสกับสัตว์ที่มีเชื้อ หรือเกิดจากอุบัติเหตุในห้องแล็บเมืองอู่ฮั่น"

อย่างไรก็ตาม ประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ ของสหรัฐฯ ดูเหมือนจะ "ไม่ให้ราคา" กับแถลงการณ์ดังกล่าวมากนัก โดยการแถลงข่าวในวันเดียวกัน ผู้สื่อข่าวได้ถามผู้นำสหรัฐฯ ว่าเขาได้เห็นหลักฐานอะไรที่ทำให้เชื่อว่า WIV เป็นต้นตอของโรคระบาดครั้งนี้หรือไม่ ซึ่งนายทรัมป์ตอบว่า "ใช่ครับ ผมได้เห็น" โดยไม่ให้รายละเอียดเพิ่มเติม

ด้านจีนปฏิเสธทฤษฎีดังกล่าว พร้อมวิจารณ์การรับมือต่อวิกฤตโรคระบาดของสหรัฐฯ

ห้องแล็บใช้มาตรการรักษาความปลอดภัยอะไร

ห้องแล็บที่ใช้ในการศึกษาวิจัยเชื้อไวรัสและแบคทีเรียจะต้องปฏิบัติตามระบบที่เรียกว่า "มาตรฐาน BSL" ซึ่งหมายถึง ระดับความปลอดภัยทางชีวภาพ (Biosafety Level)

มาตรฐาน BSL แบ่งออกเป็น 4 ระดับ โดยขึ้นอยู่กับชนิดของสารชีวภาพที่กำลังศึกษา และการรักษาความปลอดภัยที่ต้องใช้ในการป้องกันเชื้อไม่ให้แพร่ไปสู่สิ่งแวดล้อมภายนอก

โดยทั่วไป BSL ระดับ 1 (BSL-1) คือระดับต่ำสุดและใช้ในห้องแล็บที่ศึกษาสารชีวภาพซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีและไม่เป็นอันตรายต่อมนุษย์

ส่วน BSL ระดับ 4 (BSL-4) คือระดับการรักษาความปลอดภัยขั้นสูงสุดที่ใช้กันในห้องแล็บที่ศึกษาสารชีวภาพที่เป็นอันตรายต่อมนุษย์มากที่สุด และมีวัคซีนสำหรับป้องกันหรือการรักษาไม่มาก เช่น เชื้อโรคอีโบลา, เชื้อไวรัสมาร์บูร์ก และเชื้อไวรัสก่อโรคไข้ทรพิษ หรือโรคฝีดาษ เป็นต้น

BSL เป็นมาตรฐานที่ใช้กันในระดับนานาชาติ แต่อาจต่างไปในการเรียงลำดับตัวเลข

ดร.ฟิลิปปา เลนต์ซอส ผู้เชี่ยวชาญด้านความปลอดภัยทางชีวภาพจากสถาบันคิงส์ คอลเลจ มหาวิทยาลัยลอนดอน ยกตัวอย่างของรัสเซีย ที่กำหนดระดับการรักษาความปลอดภัยขั้นสูงสุดในห้องแล็บไว้ที่ "ระดับ 1" ส่วน "ระดับ 4" เป็นระดับต่ำสุด ซึ่งแม้จะมีความแตกต่างดังกล่าว แต่แนวทางการปฏิบัติ และข้อกำหนดเรื่องโครงสร้างพื้นฐานของห้องแล็บนั้นเป็นไปตามมาตรฐานเดียวกัน

แม้องค์การอนามัยโลก (WHO) จะออกคู่มือเกี่ยวกับ BSL ระดับต่าง ๆ แต่ก็ไม่มีสนธิสัญญาใดที่บังคับให้ประเทศต่าง ๆ ต้องปฏิบัติตามมาตรฐานนี้

ดร.เลนต์ซอส ระบุว่า โดยทั่วไปผู้ปฏิบัติงานในห้องแล็บมักใช้มาตรการรักษาความปลอดภัยอย่างดีที่สุดอยู่แล้ว เพราะไม่ต้องการให้ตนเองติดเชื้อ หรือเกิดกรณีที่เชื้อจะแพร่ไปสู่ชุมชน

นอกจากนี้เธอชี้ว่า หากนักวิจัยต้องการร่วมงานกับหุ้นส่วนต่างชาติก็มักจะต้องปฏิบัติตามมาตรฐาน BSL

อันที่จริง WIV ได้รับเงินสนับสนุน ตลอดจนได้รับความช่วยเหลือจากสถาบันวิจัยต่าง ๆ ในสหรัฐฯ ซึ่งในโทรเลขของเจ้าหน้าที่ทูตสหรัฐฯ เองได้แนะนำให้รัฐบาลของตนให้ความช่วยเหลือแก่ WIV มากกว่านี้

นักการทูตสหรัฐฯ ชี้ว่า WIV ล้มเหลวด้านความปลอดภัยอย่างไร

คำตอบสั้น ๆ คือ เราไม่อาจทราบได้จากข้อมูลที่วอชิงตันโพสต์นำมาเปิดเผย แต่โดยทั่วไปมักเป็นเรื่องเกี่ยวกับการฝ่าฝืนมาตรการรักษาความปลอดภัยในแล็บ

ดร.เลนต์ซอส กล่าวว่า กรณีเหล่านี้อาจรวมถึง "ใครมีสิทธิ์เข้าไปในห้องแล็บ, การฝึกอบรมเพื่อรื้อฟื้นทักษะของนักวิทยาศาสตร์และเจ้าหน้าที่เทคนิคต่าง ๆ , กระบวนการบันทึกข้อมูล, การทำรายการสารชีวภาพที่อยู่ในแล็บ, แนวปฏิบัติในการแจ้งอุบัติเหตุในการทำงาน และกระบวนการต่าง ๆ ที่ต้องทำในกรณีฉุกเฉิน

มีคำกล่าวอ้างเรื่องเชื้อโรคโควิด-19 หลุดจากแล็บก่อนหน้านี้หรือไม่

ใช่ แทบในทันทีที่มีข่าวอุบัติการณ์ไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ ก็มีการคาดเดาที่ไม่เป็นทางการเกี่ยวกับที่มาของเชื้อ

หนึ่งในทฤษฎีดังกล่าวปรากฏขึ้นในเดือน ม.ค.ที่ผ่านมา โดยชี้ว่าเชื้อไวรัสชนิดนี้อาจถูกสร้างขึ้นให้ห้องแล็บเพื่อใช้เป็นอาวุธชีวภาพ แต่ข้อกล่าวหานี้ได้ถูกปฏิเสธจากบรรดานักวิทยาศาสตร์ตลอดมา โดยชี้ว่า ผลการศึกษาหลายชิ้นแสดงให้เห็นว่าเชื้อไวรัสมีแหล่งกำเนิดในสัตว์ป่า และมีแนวโน้มสูงว่าจะเป็นค้างคาว

ผลการศึกษาชิ้นหนึ่งในสหรัฐฯ ที่ถอดรหัสข้อมูลพันธุกรรมทั้งหมด หรือ "จีโนม" ของเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ และตีพิมพ์เมื่อเดือน มี.ค.ที่ผ่านมา ไม่พบหลักฐานที่บ่งชี้ว่าเชื้อได้ถูกดัดแปลงพันธุกรรม

คริสเตียน แอนเดอร์สัน หนึ่งในทีมวิจัยจากสถาบันวิจัยสคริปปส์ ในรัฐแคลิฟอร์เนีย กล่าวในขณะนั้นว่า "จากการเปรียบเทียบข้อมูลลำดับจีโนมของเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ต่าง ๆ เราสามารถระบุได้แน่ชัดว่าเชื้อ SARS-CoV-2 เกิดขึ้นเองตามกระบวนการทางธรรมชาติ

แม้นักวิทยาศาสตร์จะสามารถสร้างเชื้อกลายพันธุ์ในห้องปฏิบัติการได้ แต่จนถึงบัดนี้ยังไม่มีหลักฐานเช่นนั้นเกี่ยวกับการเกิดของเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ รวมทั้งยังไม่มีหลักฐานที่บ่งชี้ว่าสถาบันวิจัยใดในเมืองอู่ฮั่นคือแหล่งกำเนิดของเชื้อ SARS-CoV-2

เมื่อวันที่ 16 เม.ย.ที่ผ่านมา นายจ้าว ลี่เจียน โฆษกกระทรวงการต่างประเทศจีน ระบุในการแถลงข่าวว่า "เจ้าหน้าที่ WHO ได้ยืนยัน หลายครั้งแล้วว่า ไม่พบหลักฐานที่บ่งชี้ว่าเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่เกิดขึ้นในห้องแล็บ"

ที่ผ่านมา จีนถูกกล่าวหาว่าไม่มีความโปร่งใสในการเปิดเผยข้อมูลในช่วงต้นของการระบาด โดยนายไมค์ ปอมเปโอ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศสหรัฐฯ กล่าวว่า รัฐบาลจีน "ต้องสารภาพให้หมด" ว่ารู้ข้อมูลอะไรบ้าง

แม้เรื่องนี้จะถูกหยิบยกขึ้นเป็นประเด็นโต้เถียงกันบนเวทีการเมืองโลกระหว่างจีนกับสหรัฐฯ แต่เบื้องหลังความวุ่นวายเหล่านี้ บรรดานักวิทยาศาสตร์ต่างกำลังใช้ความเพียรพยายามเพื่อค้นหาต้นกำเนิดของเชื้อไวรัสที่กำลังเป็นภัยคุกคามผู้คนทั่วโลกอยู่ในขณะนี้