นโยบายลูกสามคนของจีน ผู้หญิงสงสัย "ทำไมคุณถึงเห็นแต่เพียงมดลูกของฉัน"
อวี้เหวิน อู๋ ประเมินผลกระทบการเปลี่ยนแปลงนโยบายด้านประชากรของจีนที่มีต่อผู้หญิง และทำไมความเห็นของผู้หญิงจึงมีความสำคัญ
เพียงไม่กี่วันหลังจากทางการจีนประกาศว่า คู่แต่งงานทุกคู่จะได้รับอนุญาตให้มีลูกได้ 3 คน โดยจะมีมาตรการสนับสนุนต่าง ๆ ตามมา เว็บไซต์เท็นเซนต์ (Tencent) ของจีน ได้มีรายงานที่น่าตกใจออกมา
"เป็นที่รู้กันมานานแล้วว่า ผู้หญิงประสบปัญหาในการหางานทำ สถานการณ์นี้เลวร้ายลงไปอีกในช่วงเริ่มมีนโยบายลูกสองคน ตอนนี้ก็จะยิ่งแย่ลง เมื่อเรามีนโยบายลูกสามคน" รายงานดังกล่าวเตือน
"นี่คือตัวอย่าง มีการเปิดเผยว่า ป็อปมาร์ต (Popmart) ขอให้ผู้สมัครงานหญิงกรอกรายละเอียดเกี่ยวกับแผนการเจริญพันธุ์ของพวกเธอในการสัมภาษณ์งาน ซึ่งเป็นการละเมิดแนวปฏิบัติของรัฐบาลในการคุ้มครองสิทธิการจ้างงานของผู้หญิงอย่างชัดเจน"
ป็อปมาร์ต ซึ่งเป็นบริษัทเอกชนที่มีความเชี่ยวชาญด้านของเล่นที่อยู่ในกระแส ได้จดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์ฮ่องกงเมื่อเดือน ธ.ค. 2020 และมีกำไร 451 ล้านหยวน (2,200 ล้านบาท) ในปี 2019
เหตุการณ์นี้ทำให้เกิดความไม่พอใจขึ้น ขณะที่ชาวเน็ตต่างวิพากษ์วิจารณ์การเลือกปฏิบัติต่อพนักงานหญิงผ่านทางโซเชียลมีเดีย
"น่าละอายมาก!" "ไม่น่าแปลกใจเลย" ผู้ใช้งานหลายคนแสดงความเห็น
บางคนก็ได้เล่าประสบการณ์ของตัวเอง อย่างโพสต์นี้ในเวยป๋อ เว็บไซต์ไมโครบล็อกที่ใหญ่ที่สุดของจีน
"มันยากมากในการหางานที่เหมาะสมได้ ตลาดงานไม่ยุติธรรมสำหรับผู้หญิงเลยจริง ๆ ทุกคนที่ฉันไปสัมภาษณ์งาน ฉันต้องบอกว่า ฉันแต่งงานแล้ว มีลูกแล้วหนึ่งคน และจะไม่มีลูกคนที่สอง☹"
Daiyi 518 บอกว่า "ฉันทำนายไว้เลยว่า นโยบาย (ลูกสามคน) นี้ จะส่งผลโดยตรงในการทำให้เกิดการเลือกปฏิบัติทางเพศในสถานที่ทำงานมากขึ้น"
ผู้หญิงคนหนึ่งที่เรียกตัวเองว่า Xisisheng 513 ได้ระบายความไม่พอใจของตัวเองออกมา
"พอได้อ่านเกี่ยวกับผู้หญิงที่ถูกถามถึงแผนการเจริญพันธุ์ในการสัมภาษณ์งาน ฉันกังวลเรื่องนี้มาก ฉันรู้สึกว่า ฉันช่วยอะไรไม่ได้เลย"
"ฉันมีมือที่สามารถเขียนและวาดได้ ฉันมีปากที่ร้องเพลงได้ ฉันมีขาที่ปีนเขาและลุยลำธารได้ และฉันก็จิตวิญญาณที่ถวิลหาอิสระเสรีภาพ
"ทำไมคุณถึงเห็นแต่เพียงมดลูกของฉัน"
เมื่อเผชิญกับการกระแสตีกลับ ป็อปมาร์ตได้ออกแถลงการณ์ขอโทษทางออนไลน์สำหรับผู้ที่ได้รับผลกระทบ โดยได้ตำหนิสาขาที่ไม่ยอมปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ และยังได้เน้นย้ำว่าทางบริษัทเคารพพนักงานหญิงมาก แรงงานเกือบ 70% ของบริษัทเป็นผู้หญิง และรับปากว่า จะให้ความสำคัญกับเรื่องนี้และจะพัฒนาต่อไป
ยอดภูเขาน้ำแข็ง
นี่ไม่ใช่เพียงแค่เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเพียงเหตุการณ์หนึ่ง เพราะมีรายงานจำนวนมากที่บ่งชี้ถึงวัฒนธรรมที่ให้ความสำคัญกับผลกำไรต้องมาก่อน, ผู้ที่อยู่รอดคือผู้ที่แข็งแกร่งที่สุด และแนวปฏิบัติที่กีดกันต่อคนงานหญิง เป็นเรื่องธรรมดามากที่ผู้สมัครงานหญิงจะถูกถามระหว่างการสัมภาษณ์งานว่า พวกเธอแต่งงานหรือยัง ตั้งใจจะแต่งงานไหม หรือมีแผนจะมีลูกเมื่อไหร่ ชาวเน็ตคนหนึ่งที่ใช้ชื่อว่า Mind 1860 ได้เล่าผ่านทางเวยป๋อว่า
"หลายบริษัทจะไม่ว่าจ้างผู้หญิงที่เพิ่งแต่งงานและคนที่กำลังจะมีลูก เพราะต้องเสียเวลาอย่างน้อยครึ่งปีในการฝึกอบรมพนักงานใหม่ไปให้ถึงระดับที่จะสร้างผลกำไรให้แก่ทางบริษัทได้ ประกอบกับต้นทุนอื่น ๆ ในงานก่อนหน้านี้ของฉันที่บริษัทการค้าแห่งหนึ่ง ฉันได้เข้าร่วมการคัดเลือกพนักงานด้วย หัวหน้าบอกฉันอย่างชัดเจนว่า ฉันควรถามคำถามเหล่านี้และไม่ควรว่าจ้างผู้ที่กำลังจะแต่งงานหรือวางแผนที่จะมีลูก
ฉันต้องยอมรับว่า ในฐานะคนที่เผชิญกับนโยบายลูกคนเดียวในจีนและเป็นอาจารย์มหาวิทยาลัย ดูเหมือนว่าการคุ้มครองงานในผู้หญิงมีความถดถอย
สำหรับฉันและผู้คนอีกหลายล้านคน การมีลูกเหมือนกับการทำภาระหน้าที่ให้เสร็จ เพราะคุณมีโอกาสเพียงครั้งเดียว คุณสมัครขอโควตา, ได้โควตามา, แจ้งหัวหน้าว่าคุณวางแผนที่จะมีลูกเมื่อไหร่, คลอดลูก, จากนั้นก็ได้ลาคลอดซึ่งจะให้ลาได้ 56 วันสำหรับการคลอดแบบปกติ หรือ 6 เดือน สำหรับการผ่าตัดทำคลอด เมื่อกลับจากลาคลอด คุณก็ได้กลับมาทำงานเหมือนเดิม ไม่มีใครชอบข้อจำกัดในการวางแผนครอบครัว แต่อย่างน้อยก็มีการรับรองว่าจะให้มีการลาคลอดและกลับมาทำงานได้ หลังจากคุณมีลูกแล้ว นายจ้างรู้ว่าคุณจะไม่ได้ลาคลอดอีกรอบ
แต่ขณะนี้ สิ่งต่าง ๆ ได้เปลี่ยนแปลงได้ งานมีความมั่นคงลดลงในปัจจุบัน และด้วยตัวเลือกต่าง ๆ ที่ทั้งสองฝ่ายมี ผู้หญิงมักจะตกเป็นเหยื่อของการเลือกปฏิบัติและการมองระยะสั้น
ฉันได้คุยกับ แอปเปิล ผู้หญิงวัย 30 ปลาย ๆ ที่มีลูกชาย 1 คน ไม่ต้องพูดถึงลูกคนที่สาม เพราะเพียงแค่ลูกคนที่สองเธอก็ไม่ต้องการที่จะมีแล้ว
"ไม่มีเพื่อนของฉันคนไหนเลยที่พูดถึงลูกคนที่สาม" แอปเปิลเล่า" คนรุ่นใหม่ในปัจจุบันนี้เผชิญกับแรงกดดันมหาศาล แต่รัฐบาลไม่ได้ให้การช่วยเหลือที่เพียงพอ อย่างเช่น การสนับสนุนด้านการศึกษา การลาเพื่อดูแลลูก หรือหลักประกันทางสังคมต่าง ๆ"
"คนกังวลว่า การพัฒนานี้จะยิ่งทำให้ความสามารถในการแข่งขันของผู้หญิงลดต่ำลงในตลาดงาน และผลักดันให้พวกเธอ 'ต้องกลับไปหาครอบครัว'"
นี่คือเหตุผลว่าทำไมการประกาศนโยบายนี้จึงทำให้เกิดความกังวลใจมากกว่าความตื่นเต้นดีใจในหลายส่วน
ฉันมีทางเลือกไหม
อีกประเด็นหนึ่งที่คนให้ความสนใจคือ ผู้หญิงมีทางเลือกอะไรบ้างในเรื่องของการเจริญพันธุ์
เมื่อนโยบายลูกคนเดียวมีการบังคับใช้มานานกว่า 30 ปี ผู้หญิงคือผู้ที่ต้องถูกลงโทษหากมีละเมิดกฎและมีลูกคนที่สอง ตั้งแต่ถูกปรับเงิน ปรับลดตำแหน่งงาน เสียงาน ไปจนถึงการถูกบังคับให้ทำแท้ง
ปัจจุบัน ขณะที่ประเทศต้องการเพิ่มประชากรเพื่อรักษาสัดส่วนแรงงานที่เหมาะสม และขีดความสามารถในการแข่งขัน หญิงสาวก็เผชิญกับแรงกดดันนี้อีกครั้งในทิศทางตรงกันข้าม คือ การต้องมีลูกเพิ่มขึ้น ทั้งจากแม่สามี ตัวสามีเอง หรือจากรัฐ
ผู้เขียนหนังสือเรื่อง "คุณต้องป่วย" ระบุอย่างตรงไปตรงมาในโพสต์นี้ทางเวยป๋อ
"เราได้รับการปฏิบัติเหมือนกับเป็นเครื่องจักรเจริญพันธุ์ เมื่อมีการวางแผนครอบครัว เราถูกบังคับให้ทำแท้งหรือใส่ห่วง ตอนนี้พวกเขาจะบังคับให้เรามีลูกในอนาคตไหม หรือจะจับกุมคนที่ไม่ยอมทำตามไหม เหมือนกับในเรื่อง 'เรื่องเล่าของสาวรับใช้'(Handmaid's Tale)"
เธอหมายถึง ผลงานของมาร์กาเร็ต แอตวูดด ที่บอกเล่าถึงสังคมแห่งการกดขี่ ซึ่งอาจจะไม่ไกลเกินความเป็นจริง ซือ หย่งชิง ผู้อำนวยการบริษัทแห่งหนึ่ง ระบุในบทความเมื่อไม่นานนี้ว่า ควรจะให้มีการเข้าถึงยาคุมกำเนิดเฉพาะคนที่ "มีความรับผิดชอบด้านการเจริญพันธุ์ขั้นพื้นฐานแล้วเท่านั้น ยกตัวอย่าง เมื่อมีลูกสองคนแล้ว" มีข่าวลือหลายกระแสเกิดขึ้นเกี่ยวกับการเก็บภาษีคนที่ยังไม่แต่งงาน แม้ว่าแนวคิดเหล่าจะไม่เกิดขึ้นจริง แต่ก็อาจจะมีแรงกดดันแฝงต่อคนรุ่นใหม่ให้มีลูกมากขึ้น บางคนอาจจะบอกว่า "เพื่อประเทศรวมถึงเพื่อสวัสดิภาพของพวกเขาเอง"
แต่คนยุคสหัสวรรษในปัจจุบันต้องการมีทางเลือก การเติบโตทางเศรษฐกิจที่รวดเร็วในช่วง 4 ทศวรรษที่ผ่านมา ได้ทำให้มาตรฐานชีวิตความเป็นอยู่ของผู้คนดีขึ้น นอกจากนี้ผู้คนก็มีอิสระและเสรีภาพมากขึ้นด้วย เหมือนกับชาติอุตสาหกรรมอื่น ๆ ผู้หญิงจีนแต่งงานช้า มีลูกช้า และหลายคนไม่อยากจะมีลูกหลายคน แม้ว่าสามารถที่จะมีได้ "ทำไมเราต้องยอมรับชะตากรรมนี้เพื่อสังคมและประเทศล่ะ" พวกเธอตั้งคำถาม
แอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล องค์การด้านสิทธิมนุษยชน ได้เรียกร้องให้จีน "เคารพทางเลือกของประชาชนและยุติการควบคุมด้วยการใช้การลงโทษและการล่วงล้ำการตัดสินใจด้านการวางแผนครอบครัวของประชาชน"
สุดท้ายแล้ว มันอาจจะดีขึ้น
หวังว่ามีคนรับฟังเรื่องนี้
อวี้เหวิน อู๋ เขียนเรื่องเกี่ยวกับผู้หญิงและสังคมจีน เธอเป็นอดีตผู้สื่อข่าวอาวุโสของบีบีซี
...................
ข่าว BBCไทย ที่เผยแพร่ในเว็บไซต์ ข่าวสด เป็นความร่วมมือของสององค์กรข่าว