ปราสาทตาเมือนธม: ศาสนสถานขอมโบราณบนเส้นพรมแดนไทย - กัมพูชา

ปราสาทตาเมือนธม (Ta Muen Thom Temple) คือหนึ่งในศาสนสถานหินทรายสมัยขอมที่ตั้งอยู่บนแนวชายแดนระหว่างประเทศไทยและกัมพูชา ในพื้นที่ บ้านหนองคันนา ตำบลตาเมียง อำเภอพนมดงรัก จังหวัดสุรินทร์ ประเทศไทย แม้ปัจจุบันจะอยู่ในอาณาเขตของประเทศไทย แต่ด้วยประวัติศาสตร์ที่ย้อนกลับไปถึงยุคจักรวรรดิขอมโบราณ ปราสาทแห่งนี้จึงมีคุณค่าทั้งทางประวัติศาสตร์ สถาปัตยกรรม และการเมืองระหว่างประเทศ

ประวัติและความเป็นมา

ปราสาทตาเมือนธมถูกสร้างขึ้นในช่วง พุทธศตวรรษที่ 16–17 หรือราว พ.ศ. 1500–1600 ในสมัยที่จักรวรรดิขอมมีอิทธิพลสูงสุดบริเวณคาบสมุทรอินโดจีน โดยเชื่อกันว่าเป็นยุคของ พระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 หรือ 2 ผู้ทรงมีบทบาทสำคัญในการขยายอำนาจและศาสนสถานไปยังภูมิภาคต่าง ๆ รวมถึงพื้นที่ที่ปัจจุบันคือภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย

ปราสาทแห่งนี้มีศิลปะแบบขอมบาปวน ซึ่งสะท้อนถึงการพัฒนาของศิลปกรรมขอมในยุคนั้น และแสดงให้เห็นถึงความเจริญรุ่งเรืองทางศาสนาและการคมนาคม ปราสาทตาเมือนธมมีจุดประสงค์หลัก 2 ประการ คือ เป็นศาสนสถานใน ศาสนาฮินดู (ลัทธิไศวนิกาย) สำหรับการบูชาพระศิวะ และเป็นสถานที่พักแรมของนักเดินทางหรือกองเกวียนบนเส้นทางโบราณที่เชื่อม นครวัด กับเมืองโบราณทางฝั่งไทย เช่น พิมาย และ พนมรุ้ง

องค์ประกอบและลักษณะทางสถาปัตยกรรม

ตัวปราสาทตาเมือนธมประกอบด้วยสิ่งก่อสร้างสำคัญดังนี้:

• ปรางค์ประธาน: สร้างจากหินทราย วางอยู่บนฐานศิลาแลง ใช้เป็นศูนย์กลางของศาสนสถาน
• บรรณาลัย: อาคารรองที่ใช้เก็บคัมภีร์หรือวัตถุสำคัญทางศาสนา
• กำแพงแก้ว และ ประตูซุ้มโคปุระ: ล้อมรอบพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ สะท้อนความเชื่อเรื่องการแบ่งพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์และสามัญ
• บาราย: สระน้ำขนาดใหญ่ที่ตั้งอยู่ด้านหลังของปราสาท ซึ่งมีความสำคัญในเชิงศาสนาและพิธีกรรม

บริเวณใกล้เคียงยังพบปราสาทร่วมยุค ได้แก่ ปราสาทตาเมือน และ ปราสาทตาเมือนโต๊จ ซึ่งเป็นกลุ่มศาสนสถานที่เชื่อมโยงกันทั้งในด้านศิลปะและหน้าที่ ใช้เป็นจุดพักและประกอบพิธีสำหรับนักเดินทางโบราณ

ความสำคัญในเชิงประวัติศาสตร์และการเมือง

แม้ปราสาทตาเมือนธมจะตั้งอยู่ในอาณาเขตของประเทศไทยในปัจจุบัน แต่ด้วยความเป็นส่วนหนึ่งของอารยธรรมขอมโบราณ ทำให้เกิดการถกเถียงด้านประวัติศาสตร์และสิทธิในพื้นที่ระหว่างไทยกับกัมพูชาอยู่เป็นระยะ โดยเฉพาะเมื่อมีประเด็นด้านเขตแดนเข้ามาเกี่ยวข้อง ปราสาทแห่งนี้จึงไม่ได้เป็นเพียงศาสนสถานโบราณ แต่ยังสะท้อนมิติของการเมือง วัฒนธรรม และอธิปไตยที่ซับซ้อนระหว่างสองประเทศ

ปราสาทตาเมือนธม เป็นของใคร?

ปราสาทตาเมือนธม ตั้งอยู่ในเขต ประเทศไทย คือบริเวณบ้านหนองคันนา ตำบลบักได อำเภอพนมดงรัก จังหวัดสุรินทร์ โดยอยู่ใกล้ชายแดนไทย - กัมพูชา จึงมีการถกเถียงกันในเชิงสิทธิครอบครองระหว่างสองประเทศมาหลายครั้ง

ข้อเท็จจริงสำคัญ

-  ที่ตั้งทางภูมิศาสตร์: อยู่ในเขตแดนไทยอย่างชัดเจน จากการจัดทำแผนที่และการสำรวจของกรมแผนที่ทหาร รวมถึงอยู่ในความดูแลของ กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรมไทย

-  สถานะการขึ้นทะเบียน : ปราสาทตาเมือนธมขึ้นทะเบียนเป็น โบราณสถานของประเทศไทย ซึ่งกรมศิลปากรได้ทำการสำรวจและขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานของไทยตั้งแต่ปี พ.ศ. 2478 (ค.ศ. 1935) หรือกว่า 90 ปีก่อน โบราณวัตถุที่พบจากการดำเนินงานได้นำไปแสดงในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสุรินทร์

อ้างอิง : พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สุรินทร์