ขบวนพยุหยาตราทางชลมารค: มรดกวัฒนธรรมไทยที่ทรงคุณค่า

กองทัพเรือจัดขบวนพยุหยาตราทางชลมารคครั้งประวัติศาสตร์ ในวันที่ 27 ตุลาคม 2567 เนื่องในพระราชพิธีเสด็จพระราชดำเนินถวายผ้าพระกฐิน ณ วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร โอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 6 รอบ 28 กรกฎาคม 2567

ประวัติศาสตร์อันยาวนาน

คำว่า "พยุหยาตรา" (พะ-ยุ-หะ-ยาด-ตรา) หมายถึง กระบวนทัพ แบ่งเป็นทางบกเรียก "สถลมารค" และทางน้ำเรียก "ชลมารค" โดยขบวนพยุหยาตราทางชลมารคมีประวัติยาวนานตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัย เริ่มจากการที่พระร่วงทรงนำเรือออกลอยกระทงและประกอบพิธี "จองเปรียง"

ในสมัยกรุงศรีอยุธยา การคมนาคมทางน้ำมีความสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากพื้นที่ล้อมรอบด้วยแม่น้ำลำคลอง จึงมีการพัฒนาขบวนพยุหยาตราให้มีความยิ่งใหญ่ ใช้ทั้งในการรบและพระราชพิธีสำคัญ โดยเฉพาะในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ที่มีการจัดขบวนพยุหยาตราเพชรพวงอันยิ่งใหญ่ ประกอบด้วยเรือถึง 113 ลำ

การฟื้นฟูในยุครัตนโกสินทร์

หลังจากว่างเว้นไปนาน พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงฟื้นฟูประเพณีนี้ขึ้นอีกครั้งในปี พ.ศ. 2500 โดยจัดเป็น "ขบวนพุทธพยุหยาตรา" เพื่อเฉลิมฉลองวาระครบ 25 พุทธศตวรรษ

ขบวนพยุหยาตราในปี 2567

การจัดขบวนครั้งนี้ใช้เรือพระราชพิธี 52 ลำ จัดเป็น 5 ริ้วขบวน ความยาว 1,200 เมตร กว้าง 90 เมตร มีกำลังพลประจำเรือรวม 2,200 นาย โดยมีเรือพระที่นั่งสำคัญ 4 ลำ ได้แก่

1. เรือพระที่นั่งสุพรรณหงส์

- เรือพระที่นั่งชั้นสูงสุด สำหรับพระมหากษัตริย์และพระบรมราชินี

- ได้รับรางวัล World Ship Trust Heritage Award ในปี 2535

- ยาว 44.90 เมตร กว้าง 7.17 เมตร ใช้กำลังพล 71 นาย

2. เรือพระที่นั่งอเนกชาติภุชงค์

- เรือพระที่นั่งรอง สร้างในรัชกาลที่ 5

- ยาว 45.67 เมตร กว้าง 2.91 เมตร ใช้กำลังพล 82 นาย

3. เรือพระที่นั่งอนันตนาคราช

- ใช้ประดิษฐานพระพุทธรูปสำคัญหรือผ้าพระกฐิน

- ยาว 44.85 เมตร กว้าง 2.58 เมตร ใช้กำลังพล 72 นาย

4. เรือพระที่นั่งนารายณ์ทรงสุบรรณ รัชกาลที่ 9

- สร้างขึ้นในวโรกาสพระราชพิธีกาญจนาภิเษก

- ยาว 44.30 เมตร กว้าง 3.20 เมตร ใช้กำลังพล 71 นาย

การเตรียมความพร้อม

กรมศิลปากร โดยสำนักช่างสิบหมู่ ได้ดำเนินการอนุรักษ์เรือพระราชพิธีตั้งแต่เดือนเมษายน 2567 ด้วยการลงรักปิดทอง ประดับกระจก และตกแต่งลวดลาย โดยเน้นรักษารูปแบบศิลปะดั้งเดิม

กองทัพเรือได้จัดการซักซ้อมฝีพาย โดยพัฒนาท่าพายให้งดงามตามแบบโบราณราชประเพณี ผสมผสานกับเทคนิคสมัยใหม่ เช่น การใช้เส้นเอ็นกำหนดมาตรฐานการยกพาย 45 องศา

ระหว่างวันที่ 27-29 กรกฎาคม 2567 จะมีการจัดแสดงเรือพระที่นั่ง 3 ลำ แบบผูกทุ่น พร้อมการประกอบกาพย์เห่เรือและนิทรรศการเฉลิมพระเกียรติ ณ ท่าราชวรดิฐ

ขบวนพยุหยาตราทางชลมารคถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่มีเพียงหนึ่งเดียวในโลก สะท้อนให้เห็นถึงพระราชพิธีอันงดงามและภูมิปัญญาของช่างไทยที่สืบทอดมาตั้งแต่โบราณกาล

ที่มาข้อมูล กองทัพเรือ