งานวิจัยชี้ "หมึกกระดอง" ผ่านการทดสอบทางสติปัญญาสำหรับเด็กอายุ 4–5 ขวบ

ผลงานวิจัยที่ตีพิมพ์ในวารสาร Proceedings of the Royal Society B ได้เปิดเผยการค้นพบอันน่าทึ่งเกี่ยวกับ หมึกกระดอง (Sepia officinalis) ที่สามารถผ่านการทดสอบทางปัญญาที่ดัดแปลงมาจาก “การทดลองมาร์ชเมลโลว์” ซึ่งออกแบบขึ้นเพื่อประเมินความสามารถในการยับยั้งความต้องการทันทีเพื่อผลลัพธ์ที่ดีกว่าในอนาคต

การทดสอบมาร์ชเมลโลว์ (Stanford Marshmallow Experiment)

การทดลองมาร์ชเมลโลว์จะใช้กับเด็กมนุษย์เพื่อดูว่าพวกเขาสามารถอดทนรออาหารหวานชิ้นที่สองได้หรือไม่ หากไม่กินชิ้นแรกในทันที แนวคิดนี้ถูกปรับใช้กับสัตว์หลายชนิด รวมถึงสุนัข กา และลิง แต่การค้นพบว่าหมึกกระดอง สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังที่อาศัยอยู่ในทะเล ก็สามารถทำเช่นเดียวกันได้ สร้างความตื่นตาตื่นใจแก่วงการวิทยาศาสตร์

สำหรับการทดสอบมาร์ชเมลโลว์ดั้งเดิมของมหาวิทยาลัยสแตนฟอร์ด (Stanford Marshmallow Experiment) ดำเนินการกับ เด็กอายุประมาณ 4-5 ขวบ หรือช่วง ก่อนวัยเรียน (Preschool age) ซึ่งเป็นช่วงที่เด็กเริ่มพัฒนาทักษะการควบคุมตนเองและการคิดเชิงเหตุผลเบื้องต้น ความสามารถในการรอเพื่อสิ่งที่ดีกว่าในภายหลัง จึงถือเป็นหนึ่งในสัญญาณแรกของพัฒนาการทางสติปัญญาในมนุษย์

การทดลองหมึกกับอาหารโปรด

ทีมนักวิจัยนำโดย ดร. อเล็กซานดรา ชเนลล์ (Alexandra Schnell) จากมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ ได้ออกแบบตู้ทดลองพิเศษที่มีห้องสองห้องซึ่งมีกุ้งสองชนิด คือ อาหารที่ไม่ชอบเป็นกุ้งก้ามกรามที่ตายแล้ว และอาหารที่ชอบมากกว่าเป็นกุ้งก้ามกรามที่มีชีวิต พร้อมสัญลักษณ์หน้าประตูให้หมึกเรียนรู้ความหมายของการรอคอย เช่น 

วงกลม = เปิดทันที
สามเหลี่ยม = เปิดล่าช้า
สี่เหลี่ยม = ไม่เปิดเลย

ผลลัพธ์พบว่าหมึกกระดองสามารถรออาหารที่ดีกว่าได้ โดยทนรอได้ถึง 50-130 วินาที ซึ่งเป็นเวลาที่ใกล้เคียงกับสัตว์มีกระดูกสันหลังอย่างชิมแปนซีและนกแก้ว

การทดลองอีกชุดยังแสดงให้เห็นว่าหมึกสามารถเรียนรู้และปรับตัวเมื่อมีการเปลี่ยนกฎของสัญลักษณ์ภาพเพื่อแลกกับรางวัลได้อย่างรวดเร็ว โดยหมึกที่เรียนรู้ได้เร็วที่สุด ก็คือหมึกที่สามารถอดทนรอรางวัลได้นานที่สุดเช่นกัน แสดงถึงความสามารถในการเชื่อมโยงเหตุและผล รวมถึงการปรับพฤติกรรมอย่างชัดเจน

การตั้งค่าการทดลอง (Schnell et al., Proc. R. Soc. B , 2021)

แม้หมึกจะไม่ใช่สัตว์สังคมหรือใช้เครื่องมือเหมือนสัตว์ฉลาดอื่น ๆ แต่นักวิจัยตั้งข้อสังเกตว่าความสามารถในการยับยั้งตนเองของหมึกอาจวิวัฒน์ขึ้นจากวิธีการหาอาหารของพวกมัน เนื่องจากหมึกต้องพรางตัวอยู่นิ่ง ๆ เพื่อหลีกเลี่ยงผู้ล่า การหาอาหารหมายถึงการเปิดเผยตัวและเสี่ยงอันตราย ดังนั้นการรออาหารที่ดีกว่าในเวลาที่เหมาะสมจึงอาจเป็นการเอาตัวรอดที่ดีกว่า

หลักฐานอื่น ๆ ยังชี้ให้เห็นว่า หมึกมี “ความทรงจำแบบเป็นตอน” และล่าสุดในปี 2024 ยังมีรายงานว่าหมึกอาจสามารถสร้าง “ความทรงจำเท็จ” ได้ด้วย นักวิทยาศาสตร์จึงตั้งเป้าให้การวิจัยในอนาคตตรวจสอบว่าหมึกมีความสามารถในการวางแผนอนาคตหรือไม่ 

การค้นพบนี้ไม่เพียงเผยให้เห็นถึงความซับซ้อนทางปัญญาของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง แต่ยังเป็นเครื่องเตือนใจว่าเราไม่ควรประเมินความฉลาดของสิ่งมีชีวิตอื่นต่ำเกินไป โดยเฉพาะในโลกธรรมชาติที่เต็มไปด้วยกลยุทธ์การอยู่รอดที่เราเพิ่งเริ่มเข้าใจ