วันไหว้พระจันทร์ 2564 เปิดประวัติความเป็นมา ใช้อะไรบ้าง ควรไหว้กี่โมง?

ภาพจาก AFP

เทศกาลไหว้พระจันทร์ หรือ เทศกาลกลางฤดูใบไม้ร่วง เป็นเทศกาลตามวัฒนธรรมจีนที่มีขึ้นในกลางฤดูใบไม้ร่วง เพื่อเฉลิมฉลองการเก็บเกี่ยวจะมีขึ้นในคืนวันเพ็ญเดือน 8 ตามปฏิทินจันทรคติ (กันยายนตามปฏิทินสากล) ในเทศกาลนี้ ชาวจีนจะเฉลิมฉลองด้วยการไหว้ดวงจันทร์ในเวลากลางคืน ในบางประเทศ เช่น สิงคโปร์ หรือเวียดนาม จะจัดเป็นประเพณีใหญ่ มีการเฉลิมฉลองด้วยโคมไฟสีแดง เป็นสีสันยามค่ำคืน หรือบางแห่งอาจมีการเชิดมังกร ทั้งนี้จะมีชื่อเรียกต่างกันออกไปตามแต่ท้องถิ่น

ประวัติศาสตร์เกี่ยวกับต้นกำเนิดของเทศกาลนี้ ยังคงไม่เป็นที่ปรากฏแน่ชัด บ้างก็ว่าจักรพรรดิฮั่นเหวินตี้ (漢文帝) แห่งราชวงศ์ฮั่น เป็นผู้ริเริ่มการฉลองเพื่อกราบไว้พระจันทร์ในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 กลางฤดูใบไม้ร่วง

ขณะที่บางประวัติศาสตร์กล่าวว่า เทศกาลไหว้พระจันทร์ เกิดขึ้นในปลายสมัยราชวงค์ซ่ง ช่วงต้นของราชวงค์หยวน เป็นช่วงที่มองโกลเข้ายึดครองแผ่นดินจีนและบังคับให้คนจีน 3 ครอบครัวต้องเลี้ยงดูคนมองโกลอย่างดี 1 คน โดยริบอาวุธของคนจีนไปทั้งหมดและอนุญาตให้มีได้เพียงมีดหั่นผัก 1 เล่ม แต่ใช้ร่วมกัน 3 ครอบครัว ชาวจีนผู้รักเสรีภาพทนความกดขี่ไม่ไหวจึงเกิดความคิดที่จะกู้ชาติ มีการแอบตั้งขบวนการใต้ดิน และมีการนัดแนะกันลุกฮือขึ้นมาฆ่าพวกมองโกล 

การไหว้พระจันทร์

ในอดีตชายชาวจีนจะไม่นิยมไหว้พระจันทร์ เนื่องจากเชื่อว่าพระจันทร์เป็นหยินซึ่งเป็นธาตุของผู้หญิง ขณะที่ผู้ชายถือเป็นธาตุหยาง จึงให้ผู้หญิงเป็นคนกราบไหว้ ต่างจากปัจจุบันที่ผู้ชายและผู้หญิงสามารถไหว้พระจันทร์ได้เช่นเดียวกัน

การไหว้พระจันทร์ จะเริ่มต้นในช่วงหัวค่ำซึ่งพระจันทร์เริ่มปรากฏบนท้องฟ้า แม้ว่าปีไหนหรือสถานที่ใดจะมองไม่เห็นพระจันทร์ แต่ชาวจีนทั่วโลกก็ยังคงไว้พระจันทร์ในค่ำคืนนั้นไม่เปลี่ยนแปลง โดยพิธีจะดำเนินไปจนเสร็จสิ้นในเวลาประมาณ 4-5 ทุ่ม จากนั้นสมาชิกในครอบครัวทั้งหมดก็มาร่วมวงกินขนมไหว้พระจันทร์ที่ต้องนำมาตัดแบ่งให้เท่ากับจำนวนสมาชิก ห้ามขาดหรือเกิน และทุกชิ้นต้องมีขนาดเท่าๆกัน ขนมไหว้พระจันทร์จึงเปรียบเสมือนสัญลักษณ์ของความสามัคคีและความกลมเกลียวของครอบครัว รูปลักษณ์ของขนมไหว้พระจันทร์จึงต้องทำเป็นก้อนกลมเท่านั้น

“เยว่ปิ่ง” (月饼) หรือ “ขนมไหว้พระจันทร์” (Moon Cake) เป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้ในการไหว้พระจันทร์ มีลักษณะเป็นก้อนกลม สอดไส้หวานหรือธัญพืชที่มีรสหวานเท่านั้น แต่ปัจจุบันกลับมีการเพิ่มไส้ต่าง ๆ ให้ขนมหลากหลายมากยิ่งขึ้น เช่น ไส้หมูแฮม ไส้หมูแดง ไส้หมูหยอง รวมถึงไส้อื่น ๆ ที่มีรสเปรี้ยวและเค็ม กระนั้นก็ไม่ได้มีความหมายใด ๆ เป็นพิเศษมากไปกว่าการเป็น “ขนม” หรือ “ขนมไหว้พระจันทร์” ที่รับประทานเพื่อความอร่อยในคืนวันพิเศษเท่านั้น โดยจะมีการจำหน่ายล่วงหน้าก่อนวันไหว้พระจันทร์ประมาณ 1 เดือน แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นขนมไหว้พระจันทร์ก็ไม่ใช่เครื่องเซ่นไหว้หลักที่อยู่บนโต๊ะบูชา

เครื่องเซ่นไหว้ที่ถูกต้องตามประเพณีนั้นล้วนสำคัญและมีความหมายแฝงเอาไว้ เพราะนอกจากขนมไหว้พระจันทร์ที่มีลักษณะกลมเหมือนดวงจันทร์ เพื่อบ่งบอกถึงความกลมกลึงของชีวิตแล้ว ยังต้องมีอาหาร ขนมหวาน ผลไม้ ธูปเทียน และที่แปลกแต่จริงของการบูชาพระจันทร์นี้ก็คือ การเพิ่ม “เครื่องสำอางและของใช้ส่วนตัวผู้หญิง” ในรายการของเซ่นไหว้ด้วย โดยเชื่อว่าเป็นการเสริมเรื่องเสน่ห์ ความงดงาม บ้างก็ไหว้ด้วยกระเป๋าสตางค์ แก้วแหวนเงินทอง เพื่อให้มีความอยู่ดีกินดี มีเงินทองมากมาย และที่ขาดไม่ได้ก็คือโคมไฟ เพื่อชีวิตที่สว่างสุกใส ในการตั้งโต๊ะเซ่นไหว้สามารถทำได้ทั้งที่ลานหน้าบ้านหรือดาดฟ้า โดยจะมีการทำซุ้มต้นอ้อย จัดพร้อมธูปเทียน กระดาษเงินกระดาษทองที่พับเป็นรูปเงินของจีน โคมไฟ เป็นต้น

อย่างไรก็ดี วิธีการจัดโต๊ะของแต่ละประเทศจะแตกต่างกันไปและไม่มีการกำหนดเป็นแบบแผนตายตัว ขึ้นอยู่กับสิ่งที่หาได้และผลไม้ที่มีในท้องถิ่น ซึ่งหากเป็นผลไม้ก็จะเน้นชนิดที่ผลกลม เพื่อความกลมกลึงของชีวิตและหมายรวมถึงความกลมของพระจันทร์วันเพ็ญอีกด้วย

ขณะที่ "หมอช้าง นายทศพร ศรีตุลา" โพสต์เฟซบุ๊กเผยว่า วันไหว้พระจันทร์ปีนี้ตรงกับวันเกิดเทพเจ้าแห่งความรัก พร้อมแนะนำเทคนิคและของเซ่นไหว้ สำหรับการจัดสิ่งของไหว้พระจันทร์ (ชุดเล็ก) คือ

-ขนมไหว้พระจันทร์

-เครื่องสำอาง , น้ำหอม

-ผลไม้ 3-5 อย่าง

-ดอกไม้สด

-ธูป , เทียน

-น้ำสะอาด

ส่วนฤกษ์การไหว้นั้น 

-คือเวลา 20.18 น. 

-หันหน้าผู้ไหว้ไปทางทิศตะวันออก 

-ผู้หญิงเริ่มไหว้เป็นคนแรก 

-ลาขนมไหว้พระจันทร์เพื่อนำมารับประทาน 

-น้ำสะอาดมาประพรมเพื่อความเป็นสิริมงคล 

-น้ำหอมเครื่องสำอางเก็บไว้ใช้เพื่อเสริมเสน่ห์'

Cr.ข้อมูล หมอช้าง-wikipedia-กองคลัง มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ