จับตาโควิดสายพันธุ์ระบาดหลัก หลังพบผู้ป่วยเพิ่มสูงในช่วงนี้

ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล อัปเดตสถานการณ์เชื้อไวรัสสายพันธุ์ที่ก่อโรคโควิด-19 ระบุ ว่า อัปเดตภูมิทัศน์สมรภูมิสายพันธุ์โควิด LP.8.1 ผงาด XEC ถอยทัพ และ PA.1 น่าจับตา

สำหรับสายพันธุ์ PA.1 แม้จะสืบเชื้อสายมาจาก KP.1.1.3 เช่นเดียวกับ LP.8.1 แต่แผนภูมิสายวิวัฒนาการแสดงให้เห็นว่ามีเส้นทางวิวัฒนาการที่แตกต่างออกไป ปัจจุบัน PA.1 มีสัดส่วนการระบาดต่ำ แต่ตำแหน่งที่แตกต่างบนแผนภูมิทำให้เป็นที่น่าจับตามองสำหรับการเฝ้าระวังต่อไป

การอุบัติขึ้นของสายพันธุ์ใหม่ๆ เช่น LP.8.1 และ XEC เป็นเครื่องเตือนใจว่า SARS-CoV-2 ยังคงปรับตัวอย่างต่อเนื่อง การเฝ้าระวังทางพันธุกรรมอย่างเข้มแข็ง การประเมินความเสี่ยงอย่างสม่ำเสมอ และการปรับปรุงมาตรการทางสาธารณสุข รวมถึงวัคซีน ให้สอดคล้องกับสถานการณ์ จึงเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อลดผลกระทบของการระบาดในอนาคต แม้ว่าปัจจุบันองค์การอนามัยโลกจะประเมินความเสี่ยงโดยรวมจากสายพันธุ์อย่าง LP.8.1 ว่าอยู่ในระดับต่ำ แต่ความตื่นตัวและการเฝ้าระวังอย่างต่อเนื่องยังคงเป็นหัวใจสำคัญ 

สายพันธุ์หลักที่ต้องจับตาในตอนนี้

การที่เชื้อ SARS-CoV-2 ยังคงมีวิวัฒนาการอย่างไม่หยุดยั้งบ่งชี้ว่าไวรัสนี้ไม่น่าจะถูกกำจัดให้หมดไปได้ในเร็ววัน และมีแนวโน้มที่จะปรับตัวต่อภูมิคุ้มกันของประชากรต่อไป ซึ่งหมายความว่ามีความจำเป็นต้องเฝ้าระวังในระยะยาวและอาจต้องปรับปรุงมาตรการรับมืออย่างต่อเนื่อง 

นอกจากนี้ ประสิทธิภาพและความครอบคลุมของการเฝ้าระวังทางพันธุกรรมทั่วโลกส่งผลโดยตรงต่อความสามารถในการตรวจจับและตอบสนองต่อสายพันธุ์ใหม่ๆ การลดลงของการถอดรหัสพันธุกรรมไวรัสในระดับโลก  อาจสร้างจุดบอดในการเฝ้าระวัง และอาจทำให้การระบุสายพันธุ์ใหม่ที่น่ากังวลล่าช้าออกไป ส่งผลให้การประเมินผลกระทบและความรุนแรงของสายพันธุ์ใหม่มีความท้าทายมากยิ่งขึ้น 

สายพันธุ์หลักที่น่าจับตามอง: LP.8.1 และ XEC

ในช่วงต้นปี 2025 มีสายพันธุ์ย่อยของ SARS-CoV-2 หลายสายพันธุ์ที่อยู่ภายใต้การเฝ้าระวัง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง LP.8.1 และ XEC ซึ่งแสดงให้เห็นถึงพลวัตการแพร่ระบาดที่น่าสนใจ

LP.8.1 เป็นสายพันธุ์หลักที่ระบาดในช่วงต้นปีที่ผ่านมา

ข้อมูลสัดส่วนการระบาดในช่วงต้นปี 2025 (มกราคม-มีนาคม) แสดงให้เห็นว่า LP.8.1 กลายเป็นสายพันธุ์หลักหรือมีสัดส่วนสูงในหลายพื้นที่ เช่น สหรัฐอเมริกา (ประมาณ 47%-69% ในบางรายงาน ), ไอร์แลนด์ (42.5% ในช่วงสัปดาห์ที่ 11-15 ) และออนแทรีโอ แคนาดา (คาดการณ์ที่ 33.9%-40.8% ภายในปลายเดือนเมษายน)

การกลายพันธุ์ V445R ใน LP.8.1 ที่เพิ่มความสามารถในการจับกับ ACE2 เป็นปัจจัยหนึ่งที่น่าจะส่งเสริมความสามารถในการแพร่เชื้อ  อย่างไรก็ตาม การที่ LP.8.1 แสดงความสามารถในการติดเชื้อในเซลล์เพาะเลี้ยง (pseudovirus assays) ต่ำกว่า JN.1  แต่กลับแพร่กระจายได้อย่างรวดเร็วในประชากรจริง ชี้ให้เห็นว่าความสำเร็จของไวรัสในโลกแห่งความเป็นจริงไม่ได้ขึ้นอยู่กับปัจจัยด้านการติดเชื้อในหลอดทดลองเพียงอย่างเดียว แต่ยังขึ้นกับปัจจัยอื่นๆ เช่น ความสามารถในการหลบหลีกภูมิคุ้มกัน (ซึ่ง LP.8.1 ทำได้ดี ) 

จนถึงปัจจุบัน ยังไม่มีรายงานที่ชี้ชัดว่า LP.8.1 ก่อให้เกิดความรุนแรงของโรคเพิ่มขึ้นเมื่อเทียบกับสายพันธุ์ย่อยอื่นๆ ของ โอมิครอน ที่แพร่ระบาดอยู่  และองค์การอนามัยโลกประเมินว่าความเสี่ยงเพิ่มเติมต่อสาธารณสุขจาก LP.8.1 อยู่ในระดับต่ำทั่วโลก

จับตาวิวัฒนาการสายพันธุ์ PA.1

สำหรับสายพันธุ์ PA.1 นั้น ข้อมูลที่แน่ชัดเกี่ยวกับลักษณะเฉพาะและการกลายพันธุ์ยังต้องการการยืนยันเพิ่มเติม อย่างไรก็ตาม จากข้อมูลแผนภูมิสายวิวัฒนาการ (phylogenetic tree) ที่ได้รับมาสำหรับช่วงเวลาดังกล่าว ระบุว่า PA.1 เป็นสายพันธุ์ที่สืบเชื้อสายมาจาก KP.1.1.3 ซึ่งเป็นเชื้อสายบรรพบุรุษเดียวกันกับ LP.8.1 ที่เป็นสายพันธุ์หลักในปัจจุบัน 

สิ่งที่น่าสนใจคือ แม้ว่า PA.1 จะมีบรรพบุรุษร่วมกันกับ LP.8.1 ในระยะใกล้ (คือ KP.1.1.3) แต่แผนภูมิสายวิวัฒนาการแสดงให้เห็นว่า PA.1 ได้แยกตัวออกไปตามเส้นทางวิวัฒนาการที่แตกต่างจากสายพันธุ์หลักอื่นๆ ที่หมุนเวียนอยู่ในขณะนั้น รวมถึงแตกต่างจาก LP.8.1 ด้วย กล่าวคือ แม้จะมาจากจุดเริ่มต้นเดียวกันในระยะหลัง แต่การกลายพันธุ์ที่สะสมต่อมาทำให้ PA.1 มีตำแหน่งที่แยกออกไปบนแผนภูมิ

ข้อมูลการประมาณการแบบ Nowcast สำหรับช่วงปลายเดือนเมษายน 2025 ชี้ว่า PA.1 มีสัดส่วนการระบาดที่ค่อนข้างต่ำ อยู่ที่ประมาณ 2% (โดยมีช่วงความเชื่อมั่น 95% ที่ 0-5%) ซึ่งน้อยกว่า LP.8.1 และ XEC อย่างมีนัยสำคัญ

โดยสรุป แม้ว่า PA.1 จะมีความเกี่ยวข้องทางสายพันธุกรรมกับ LP.8.1 ผ่านบรรพบุรุษ KP.1.1.3 แต่เส้นทางวิวัฒนาการที่ปรากฏบนแผนภูมิสาย

วิวัฒนาการนั้นมีความแตกต่างจากสายพันธุ์หลักอื่นๆ ที่หมุนเวียนอยู่ ด้วยสัดส่วนการระบาดที่ต่ำในปัจจุบัน PA.1 ยังไม่ถือเป็นภัยคุกคามหลัก แต่ตำแหน่งที่แตกต่างบนแผนภูมิทำให้เป็นจุดที่น่าสนใจสำหรับการเฝ้าระวังทางพันธุกรรมต่อไป เพื่อติดตามว่ามีการเปลี่ยนแปลงหรือมีศักยภาพในการแพร่กระจายเพิ่มขึ้นในอนาคตหรือไม่