ทำไมทุกครั้งที่ฝนตก กรุงเทพฯ ต้อง น้ำท่วม? ปัญหาจริงๆ อยู่ที่ฝนหรือระบบเมือง?

ทำไมกรุงเทพฯ ฝนตกแล้วน้ำท่วมถนนซ้ำซาก? อธิบายง่ายๆ พร้อมทางออก

เมื่อเกิดฝนตกหนักในกรุงเทพฯ หลายพื้นที่จะเกิดน้ำท่วมขังแทบจะทันที สาเหตุสำคัญคือระบบระบายน้ำของเมืองรองรับปริมาณน้ำฝนได้จำกัด โดยถูกออกแบบเมื่อหลายสิบปีก่อนให้รับน้ำได้ประมาณ 60 มิลลิเมตรต่อชั่วโมง แต่ปริมาณฝนในปัจจุบันมักเกินกว่านั้นมาก เมื่อฝนลงมาเกินขีดความสามารถของท่อที่มีขนาดเพียง 30–60 เซนติเมตร น้ำจึงไหลเข้าเมืองเร็วกว่าระบายออก ทำให้เกิดน้ำท่วมขังบนถนนหลายเส้นทันที

อีกปัญหาคือ “ภูมิประเทศดั้งเดิม” ของกรุงเทพฯ ซึ่งเป็นพื้นที่ราบต่ำริมแม่น้ำเจ้าพระยา มีลักษณะคล้ายแอ่งน้ำตามธรรมชาติ หลายจุดต่ำกว่าระดับน้ำทะเล และยังทรุดตัวลงปีละหลายมิลลิเมตรเพราะการใช้น้ำบาดาลต่อเนื่อง ทำให้การไหลของน้ำออกสู่แม่น้ำและทะเลทำได้ช้าลงเรื่อยๆ เมื่อน้ำเข้าเร็วแต่น้ำออกช้า จึงเกิดน้ำท่วมง่ายเป็นพิเศษ

ในช่วงฤดูมรสุม เมืองต้องรับน้ำจำนวนมากพร้อมกัน ทั้งน้ำฝนที่ตกในพื้นที่ น้ำเหนือที่ไหลลงสู่เจ้าพระยา และน้ำทะเลหนุนสูง โดยเฉพาะช่วงน้ำขึ้น เมื่อระดับน้ำในแม่น้ำสูงกว่าพื้นที่เมือง ระบบสูบน้ำจะทำงานได้จำกัดเพราะปล่อยน้ำออกไม่ได้ จึงทำให้น้ำท่วมขังอยู่บนถนนนานครั้งละหลายชั่วโมง

โครงสร้างพื้นฐานเดิม เช่น คลองกว่า 1,100 สายและท่อระบายน้ำหลายหมื่นจุด มีสภาพตื้นเขิน เสื่อมสภาพ หรือเต็มไปด้วยขยะ ทำให้ความสามารถในการระบายน้ำลดลงอย่างมาก คลองบางสายเหลือความกว้างเพียงครึ่งเดียวจากเดิม หรือถูกถมเพื่อสร้างอาคาร ทำให้ทางระบายน้ำธรรมชาติหายไปอีก ขณะที่เมืองขยายตัวแต่โครงสร้างเดิมไม่ได้พัฒนาให้ทัน

อีกสาเหตุสำคัญคือการใช้ที่ดินที่ไม่สอดคล้องกับระบบน้ำ “พื้นที่แก้มลิง” ซึ่งเดิมเป็นพื้นที่รอรับน้ำหลาก ถูกพัฒนาเป็นหมู่บ้าน คอนโด และโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่ ทำให้พื้นที่รองรับน้ำลดลงอย่างมาก ถนนบางเส้นถูกยกระดับโดยไม่ประสานกับถนนข้างเคียง ทำให้น้ำไหลไปติดอยู่ตามจุดต่ำจนเกิดน้ำท่วมซ้ำซาก

ทางแก้ระยะสั้นคือเพิ่มเครื่องสูบน้ำ ลอกคลองและท่อให้มีพื้นที่รับน้ำมากขึ้น รวมถึงใช้ระบบตรวจฝนและควบคุมประตูน้ำแบบเรียลไทม์ อย่าง SCADA เพื่อสั่งการแบบทันที ระยะกลางคือสร้างอุโมงค์ยักษ์ ขยายคลอง กู้พื้นที่แก้มลิง และเพิ่มทางระบายน้ำใหม่ ส่วนระยะยาวจำเป็นต้องปรับโครงสร้างการบริหารจัดการน้ำทั้งระบบ ตั้งหน่วยงานกลางบริหารน้ำแบบรวมศูนย์ พัฒนา “ทางหลวงน้ำ” เชื่อมต้นน้ำถึงปลายน้ำ เช่นแนวคิดจากเนเธอร์แลนด์ และห้ามการก่อสร้างในพื้นที่ต่ำหรือพื้นที่รับน้ำ เพื่อให้ระบบน้ำของเมืองทำงานได้ตามธรรมชาติ

โดยรวมแล้ว ปัญหาน้ำท่วมกรุงเทพฯ เกิดจากทั้งสภาพภูมิประเทศเดิม ระบบที่ล้าสมัย การใช้ที่ดินผิดประเภท และปริมาณฝนที่รุนแรงขึ้นในยุคสภาพอากาศเปลี่ยนแปลง การแก้ปัญหาจึงต้องทำอย่างต่อเนื่องทั้งด้านโครงสร้างพื้นฐานและการวางผังเมือง เพื่อให้เมืองรองรับอนาคตได้อย่างยั่งยืน