หนอนแมลงวันกินเนื้อคน ภัยร้ายจากปรสิตตัวจิ๋ว แต่ยังเป็นผู้ช่วยทางการแพทย์ได้

เมื่อช่วงปลายเดือนสิงหาคมที่ผ่านมา ประเทศสหรัฐอเมริกาต้องเผชิญกับเหตุการณ์ที่สร้างความตื่นตระหนก เมื่อมีการรายงานข่าวเกี่ยวกับ ผู้ป่วยรายแรกที่ติดเชื้อ “หนอนแมลงวันกินเนื้อคน” (Myiasis) ซึ่งเป็นการพบในประเทศเป็นครั้งแรกจากผู้ป่วยที่เดินทางกลับมาจากประเทศกัวเตมาลา โดยประเทศนี้เป็นหนึ่งในพื้นที่ที่มีการระบาดของแมลงวันก่อโรคนอนแมลงวันในคนและสัตว์

 หนอนแมลงวันกินเนื้อคืออะไร?

โรค Myiasis หรือโรคหนอนแมลงวัน สาเหตุเกิดจากหนอนแมลงวันบางชนิด รุกรานและกัดกินเนื้อเยื่อที่มีชีวิตของสัตว์และ “มนุษย์” ! โดยแมลงวันที่ก่อให้เกิดโรคหนอนแมลงวันมักวางไข่ใกล้กับบริเวณบาดแผล ไข่จะฟักออกมาเป็นตัวหนอน (หนอนแมลงวันมีชื่อเรียกทั่วไปว่า maggot) จากนั้นตัวหนอนจะกัดกินเนื้อเยื่อบริเวณบาดแผล เมื่อเติบโตจะเจาะกินเนื้อเยื่อลึกลงอย่างต่อเนื่องจนแผลลุกลาม

สำหรับชนิดแมลงวันที่เป็นสาเหตุสำคัญของโรคที่เป็นข่าวในสหรัฐอเมริกาครั้งนี้คือแมลงวันหัวเขียวชนิด Cochliomyia hominivorax หรือที่รู้จักกันว่า แมลงวันหัวเขียวกินเนื้อคน ซึ่งพบรายงานการระบาดในแถบทวีปอเมริกากลางและใต้ แมลงวันชนิดนี้มีวงจรชีวิตที่เป็นปรสิตแท้เท่านั้น หมายถึง ระยะหนอนของแมลงวันชนิดนี้ต้องกินและอาศัยในเนื้อเยื่อที่มีชีวิตจากคนหรือสัตว์เท่านั้น ไม่สามารถมีวงจรชีวิตแบบอิสระในธรรมชาติเช่นเดียวกับหนอนแมลงวันที่พบทั่วไป ซึ่งแมลงวันที่พบได้ทั่วไปสามารถกินอาหารที่เป็นซากเน่าต่างๆ เช่น ขยะ เศษอาหาร หรือซากสิ่งมีชีวิต

 วงจรชีวิตของแมลงวันกินเนื้อชนิด Cochliomyia hominivorax

1. ตัวเมียวางไข่บริเวณรอบบาดแผลของคนหรือสัตว์

2. ไข่ฟักเป็นตัวหนอนระยะที่ 1 และเริ่มกินเนื้อเยื่อบริเวณบาดแผล

3. เมื่อหนอนแมลงวันระะที่ 1กินอาหารที่เพียพอจะเจริญเติบโตเป็นหนอนระยะที่ 2 และ 3 ตามลำดับ ซึ่งตัวหนอนแต่ละระยะจะรุกรานเจาะกินเนื้อเยื่อลึกลงไปในร่างกาย

4. หลักจากหนอนระยะที่ 3 กินอาหารเพียงพอ หนอนจะคลานออกจากร่างกาย เพื่อเข้าสู่ระยะดักแด้และกลายเป็นแมลงวันตัวเต็มวัย

แมลงวันเพศเมีย 1 ตัว สามารถวางไข่ได้ มากถึง 100-200 ฟอง ต่อครั้ง หนอนแต่ละตัวกินเนื้อเยื่อได้ถึง 1 กรัม ต่อช่วงระยะเวลาจากหนอนระยะที่ 1 จนถึงระยะที่-3 หากอยู่รวมกันจำนวนมากอาจทำลายและก่อให้เกิดการสูญเสียอวัยวะสำคัญได้ เช่น ดวงตา จมูก หรอเนื้อเยื่อในช่องปาก

แมลงวันกินเนื้อจะมาถึงไทยได้ไหม?

ผู้เชี่ยวชาญชี้ว่าแมลงวันชนิด Cochliomyia hominivorax ยังไม่มีรายงานการพบในประเทศไทยตามธรรมชาติ เนื่องจากประเทศไทยและทวีปอเมริกามีระยะทางที่ห่างไกลกันมาก จึงเป็นไปได้ยากที่จะมีการระบาดมาถึงประเทศไทย อย่างไรก็ตาม มีความ เป็นไปได้ที่อาจจะมีการระบาดของแมลงวันชนิดนี้ในประเทศไทย เนื่องจากพื้นที่ที่มีการระบาดของแมลงวันชนิดนี้อยู่ในโซนเขตร้อนเช่นเดียวกับประเทศไทย หากมีการนำลักลอบนำเข้าสัตว์เลี้ยงแบบ “ผิดกฎหมาย” โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากระบบตรวจสอบสัตว์และการกักกันยังมีช่องโหว่ หรือมีนักท่องเที่ยวที่มีหนอนแมลงวันกินเนื้อกลับมาจากพื้นที่การระบาด เช่นเดียกรณีที่เป็นข่าว ประเด็นนี้เป็นสิ่งที่น่ากังวลอย่างยิ่ง

 อันตรายที่มากับสัตว์เลี้ยงและส่งผลต่อมนุษย์

แมลงวันก่อโรคหนอนแมลงวันมักพบในพื้นที่ที่มีการเลี้ยงสัตว์เลี้ยงและปศุสัตว์เช่น วัว ควาย หมา แมว เป็นต้น เมื่อสัตว์ที่มีแมลงวันก่อโรค ไม่ได้รับการรักษาหรือดูแลที่ถูกต้อง สัตว์เลี้ยงเหล่านี้สามารถเป็นแหล่งก่อโรคจากสัตว์สู่คนได้ โดยเฉพาะผู้ป่วยติดเตียงหรือผู้สูงอายุที่ไม่สามารถดูแลบาดแผลหรือรักษาความสะอาดได้ แมลงวันก่อโรคสามารถวางไข่ใกล้กับบาดแผล ดวงตา จมูก หรือปากได้โดยไม่รู้ตัว

หนอนแมลงวันกินเนื้อคนในประเทศไทยมีหรือไม่ สำหรับประเทศไทยพบแมลงวันชนิดที่เป็นปรสิตแท้เช่นกัน แต่เป็นแมลงวันคนละชนิดกับที่มีรายงานในข่าวของประเทศสหรัฐอเมริกา แมลงวันที่พบในไทยคือชนิด Chrysomya bezziana

โดยมีรายงานการพบผู้ป่วยที่มีสาเหตุจากหนอนแมลงวันชนิดนี้ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2505 จากนั้นมีรายงานต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน แมลงวัน Chrysomya bezziana

สามารถพบมากในพื้นที่ชนบทที่มีสัตว์เลี้ยงใกล้บ้านหรือพื้นที่ทางการเกษตรกรรม เช่น วัว ควาย หมู

นอกจากนี้ก็ยังมีรายงานการพบแมลงวันชนิดที่พบทั่วไปซึ่งเป็นปรสิตไม่แท้สามารถก่อโรคหนอนแมลงวันในคนและสัตว์ได้เช่นกัน

 วิธีป้องกันตัวเองและคนรอบข้าง

1. ดูแลสัตว์เลี้ยง ให้สะอาด และตรวจสอบแผลบนร่างกายสัตว์อยู่เสมอ

2. รักษาความสะอาดแผล ของคนและสัตว์ ปิดแผลให้มิดชิด

3. ใช้มุ้งลวดหรือมุ้งครอบ โดยเฉพาะบ้านที่มีผู้ป่วยติดเตียงหรือผู้สูงอายุ

4. กำจัดแหล่งเพาะพันธุ์แมลงวัน เช่น ขยะ เศษอาหาร หรือซากสัตว์

5. เฝ้าระวังการนำเข้าสัตว์ จากแหล่งไม่ชัดเจน หรือมีการลักลอบนำเข้า

แมลงวัน ศัตรูหรือผู้ช่วย?

แม้จะฟังดูน่ากลัว แต่แมลงวันบางชนิดยังมี “ประโยชน์ทางการแพทย์” โดยเฉพาะในกรณีของ “แมลงวันที่มีความสำคัญทางการแพทย์” ที่หนอนจะช่วยกินเฉพาะเนื้อเยื่อที่เน่าเสียในแผล ช่วยให้แผลสะอาดขึ้นและหายเร็วขึ้น ซึ่งวิธีนี้ได้รับการรับรองทางการแพทย์แล้วในหลายประเทศ นอกจากนี้แมลงวันยังเกี่ยวข้องกับงานทางด้ายมีนิติกีฎวิทยา ซึ่งสามารถใช้ข้อมูลการเจริญเติบโตระยะต่างๆ ของแมลงวันเพื่อประมาณระยะเวลาหลังการตายได้

หนอนแมลงวันกินเนื้อไม่ใช่เรื่องไกลตัวอีกต่อไป โดยเฉพาะในโลกที่มีการเคลื่อนย้ายคนและสัตว์อย่างรวดเร็ว แม้ประเทศไทยยังไม่พบการระบาดของสายพันธุ์อันตรายระดับโลก แต่ในประเทศก็ยังมีแมลงวันชนิดที่สามารถทำอันตรายได้หากไม่ระวัง

ความสะอาด การดูแลผู้ป่วย และการควบคุมสัตว์เลี้ยง จึงเป็นหัวใจสำคัญของการป้องกันโรคที่น่ากลัวนี้อย่างแท้จริง