ครอบรอบ 19 ปี รัฐประหาร 19 กันยา 49 เกือบ 2 ทศวรรษการเมืองไทยเป็นอย่างไร ?

วันนี้ 19 ก.ย. 2568 เป็นวันครบรอบ 19 ปี รัฐประหาร 19 ก.ย. 2549 ซึ่งเป็นเหตุการณ์สำคัญทางการเมืองที่หลายคนมองว่า เป็นจุดเปลี่ยนประเทศไทย ทำให้ประชาธิปไตยถดถอย และยังมีผลเรื้อรังยาวนานมาถึงทุกวันนี้ 

รัฐประหาร 19 ก.ย. 49 ส่งผลอะไรบ้าง และผ่านมา 19 ปีแล้ว การเมืองไทย เดินทางมาถึงทิศทางไหน ?

ในคืนวันที่ 19 กันยายน 2549 พลเอก สนธิ บุญยรัตกลิน ผู้บัญชาการทหารบกในขณะนั้น ได้ทำการรัฐประหาร ยึดอำนาจจากรัฐบาลรักษาการของ ทักษิณ ชินวัตร นายกฯ ขณะนั้น ซึ่งอยู่ระหว่างการเดินทางไปยังสหรัฐฯ เพื่อร่วมการประชุมขององค์การสหประชาชาติ นับเป็นการใช้กำลังยึดอำนาจรัฐครั้งแรกในรอบ 15 ปี ของการเมืองไทย

รัฐประหารเกิดขึ้นก่อนการเลือกตั้งทั่วไปเพียง 1 เดือน ทำให้การเลือกตั้งเป็นโมฆะ กลุ่มพลทหารผู้ทำรัฐประหารได้ตั้ง ‘คณะปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธิปไตย’ (คปค.) ฉีกรัฐธรรมนูญ สั่งยุบสภา สั่งห้ามการประท้วงและกิจกรรมทางการเมือง ยับยั้งและตรวจพิจารณาสื่อ ประกาศใช้กฎอัยการศึก และจับกุมสมาชิกคณะรัฐมนตรีหลายคน ก่อนตั้ง สุรยุทธ์ จุลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี

คปค. ได้ประกาศเหตุผลของการรัฐประหารว่า เพราะการบริหารของรัฐบาลปัจจุบัน ก่อให้เกิดปัญหาความขัดแย้ง แบ่งฝ่าย สลายความสามัคคีในชาติ ทั้งยังส่อการทุจริต จึงจำเป็นต้องเข้ามายึดอำนาจ ซึ่งการรัฐประหารครั้งนี้ ถือว่าเกิดขึ้นในรอบ 15 ทิ้งห่างจากครั้งล่าสุดในปี 2534 ที่ คณะรัฐประหาร ยึดอำนาจจากพลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณ

ผลของการรัฐประหารครั้งนั้น ทำให้ทักษิณ ที่ขณะนั้นอยู่สหรัฐฯ ไม่กลับไทย ลี้ภัยรอบแรก 1 ปี 5 เดือน ก่อนกลับมา และกราบแผ่นดินในวันที่ 28 กุมภาพันธ์ 2551 และเดินทางออกนอกประเทศอีกครั้งในเดือน ก.ค. ปีเดียวกัน และลี้ภัยยาวถึง 17 ปี กลับมาอีกครั้งวันที่ 22 สิงหาคม 2566 

รัฐประหารปี 49 ไม่ใช่การยึดอำนาจของทหารครั้งสุดท้ายของไทย เพราะหลังจากนั้น 9 ปี ในวันที่ 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 กองทัพบกไทยภายใต้การบังคับบัญชาของพลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา ได้รัฐประหารต่อรัฐบาลรักษาการของคณะรัฐมนตรียิ่งลักษณ์ น้องสาวของทักษิณอีกครั้ง และอยู่ในอำนาจยาวนาน 5 ปี ก่อนประกาศให้มีการเลือกตั้ง แต่พรรคทหารของ คสช. ก็ชนะเลือกตั้งอีกครั้ง ทำให้ พลเอกประยุทธ์ อยู่ในอำนาจยาวถึงเกือบ 9 ปี 

ทักษิณกลับมา รับโทษหลังเกือบ 2 ทศวรรษ และไทยที่ยังไม่มีรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน

จนถึงวันนี้ นับตั้งแต่ 2 ทศวรรษของการรัฐประหาร สถานการณ์การเมืองไทยอยู่ในช่วงการเปลี่ยนผ่าน ชื่อของอดีตนายกฯ ทักษิณ ยังคงเป็นประเด็นอยู่ในหน้าการเมืองไทย ไปถึงผลของการฉีกรัฐธรรมนูญเมื่อคราวนั้น ก็ยังคงส่งผลถึงปัจจุบัน 

ก่อนครบรอบรัฐประหาร ยึดอำนาจอดีตนายกฯ ทักษิณเพียง 1 สัปดาห์ เขาได้ถูกตัดสินจำคุก 1 ปี จากคดีทุจริตในอดีต ซึ่งมีโทษจำคุกรวม 10 ปี แต่นับโทษซ้อนกันเหลือ 8 ปี คดีทั้งสามประกอบด้วย คดีทุจริตโครงการหวยบนดิน (จำคุก 2 ปี), คดีสั่งการให้ Exim Bank ปล่อยกู้ให้พม่า (จำคุก 3 ปี) และคดีให้บุคคลอื่นถือหุ้นชินคอร์ปแทน (จำคุก 5 ปี) โดยได้รับการพระราชทานอภัยลดโทษเหลือ 1 ปี 

ซึ่งศาลได้ตัดสินให้ การเข้าพักรักษาตัวที่โรงพยาบาลตำรวจชั้น 14 ไม่ถึอว่าเป็นการรับโทษทำให้ทักษิณ ต้องเริ่มนับโทษใหม่ และเข้าเรือนจำอีกครั้ง กลายเป็นอดีตนายกฯ คนแรกของไทย ที่ต้องเข้าเรือนจำ

นอกจากบุคคลสำคัญทางการเมืองอย่างทักษิณแล้ว ประเด็นรัฐธรรมนูญเอง ก็เป็นปัญหาที่สะท้อนผ่านรัฐประหารครั้งนั้น เพราะหลังจากนั้น ไทยมีรัฐธรรมนูญที่ไม่แข็งแรง และใช้เพียงชั่วคราวมาโดยตลอด ทั้งยังไม่มีรัฐธรรมนูญที่เรียกได้ว่าฉบับประชาชนจริงๆ 

โดยมีรัฐธรรมนูญออกมาอีก 2 ฉบับคือ รัฐธรรมนูญ 2550 ที่ถูกมองว่าเป็นสิ่งตกค้างของรัฐประหาร มีการถอดรื้อโครงสร้าง เช่น สิทธิเสรีภาพ การมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชน ที่มาของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา การตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ องค์กรอิสระ อำนาจตุลาการ การเงินการคลังงบประมาณ ฯลฯ

ขณะที่รัฐธรรมนูญ 60 ก็ถูกมองว่าเป็นมรดกของรัฐประหาร คสช. ถูกล็อกโครงสร้าง กลไก กติกาของตัวเอง ที่มาไม่ได้ยึดโยงกับประชาชน โดย รศ.ดร.ยุทธพร อิสระชัยอาจารย์ประจำคณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช บอกกับ TNN Online ว่า รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันนี้ เนื้อหา สร้างเกิดสิ่งที่เรียกว่า นวัตกรรมพิศดารทางการเมือง 

“ที่มาของรัฐธรรมนูญ 60 มีปัญหา ตั้งแต่สมัยคณะรัฐประหาร คณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญ มี 20 + ประธาน 1 คนเอง ไม่ได้ยึดโยงกับประชาชน 
กระบวนการ ขาดการมีส่วนร่วม แม้จะอ้างมีการทำประชามติ แต่เป็นการทำบนความว่างเปล่า ปชช.ไม่มีส่วนร่วมรับรู้เนื้อหาสาระมากนัก ในยุค คสช. 
เรามุ่งสร้างกฎหมาย แต่ไม่ได้มุ่งสร้างสถาบันทางการเมือง 

เนื้อหา สร้างเกิดสิ่งที่เรียกว่า นวัตกรรมพิศดารทางการเมือง หลายเรื่องก่อปัญหาการเมืองติดล็อคซ้ำซ้อน เช่น ตั้งแต่หลังการเลือกตั้ง 2566 สว. 250 มีบทบาทโหวตเลือกนายกฯ ทำให้เกิดการบิดเบือนผลการเลือกตั้งของประชาชน เกิดภาวะของรัฐสภาที่บิดเบี้ยว

หรือบทบัญญัติส่งผลการยุบพรรค และ ถอดถอนนายกรัฐมนตรี อีก กลายเป็นถูกนำมาใช้เป็นเครื่องมือทางการเมือง ‘นิติสงคราม’ มากกว่าการเมืองเชิงสร้างสรรค์”

ดังนั้น จึงอาจมองได้ว่า รัฐประหารในครั้งนี้ เป็นจุดที่ทำให้ไทยยังไม่มีประชาธิปไตยเต็มใบ มาถึงทุกวันนี้ ก็ว่าได้ และปัจจุบัน รัฐธรรมนูญก็ถูกนำมาเป็นเงื่อนไขในการจัดตั้งรัฐบาลอนุทิน ด้วยคำมั่นสัญญาว่าจะต้องมีการแก้ไขรัฐธรรมนูญทันทีหลังเปิดสภา ซี่งเราก็คงต้องจับตาประเด็นนี้กันต่อไป