ย้อนรอย 21 ปี สึนามิในไทย เหตุการณ์ทางธรณีวิทยาที่โลกและไทยไม่อาจลืมเลือน

ช่วงประมาณ 10 โมงเช้าของวันอาทิตย์ที่ 26 ธันวาคม 2004 ในช่วงฤดูกาลท่องเที่ยวของไทยและอีกหลายประเทศในเอเชียที่ควรเป็นวันพักผ่อนริมชายหาด กลับกลายเป็นวันโศกนาฏกรรมครั้งใหญ่ที่สุด ด้วยภัยพิบัติที่เรียกว่า “สึนามิ”

สึนามิไทย - หนึ่งในแผ่นดินไหวรุนแรงสุดของโลก

ย้อนไปเมื่อตอน 7.58 น. ของวันอาทิตย์ที่ 26 ธันวาคม เกิดเหตุแผ่นดินไหวขนาด 9.2 - 9.3 (Mw) ทางตะวันตกของตอนเหนือหมู่เกาะสุมาตรา ตามแนวรอยต่อแผ่นเปลือกโลกที่เรียกว่าวงแหวนแห่งไฟ (Ring of Fire) ซึ่งยังคงเป็นหนึ่งในเหตุการณ์แผ่นดินไหวครั้งใหญ่ที่สุดบนโลกจนถึงปัจจุบัน 

เหตุการณ์แผ่นดินไหวในครั้งนั้นเกิดขึ้น 2 ช่วง (Phase) ในช่วงแรกเกิดขึ้นเมื่อแผ่นเปลือกโลกที่ชื่อว่าแผ่นดินเดีย (Indian plate) มุดตัวลง (Subducted) ใต้แผ่นเปลือกโลกย่อยพม่า (Burma microplate) เป็นแนวยาวกว่า 400 กิโลเมตร 

ก่อนที่ช่วงที่ 2 จะเปลี่ยนพฤติกรรมการเกิดแผ่นดินไหวเป็นลักษณะเคลื่อนตัวสวนกันตามแนวระดับ หรือ Strike-slip เนื่องจากซีกเหนือของแผ่นเปลือกโลกอินเดียมุดตัวลงช้ากว่าส่วนอื่น ๆ แต่กระบวนการทั้งหมดใช้เวลาประมาณ 8 นาที

ภาพแนวระนาบการเกิดแผ่นดินไหวแบบ Strike-slip

ผลกระทบทางธรณีวิทยาที่เกิดขึ้น

เพื่อให้เห็นภาพมากขึ้น ให้เปรียบได้กับการนำสันมือข้างนึงไถลงใต้สันมืออีกข้างด้วยแรงจำนวนมาก แล้วค่อยถูกสันฝ่ามือสวนกัน ซึ่งทั้งการสั่นและความร้อนที่เกิดขึ้นบนสันมือก็เป็นผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจากการเกิดแผ่นดินไหวเช่นกัน แต่ในปริมาณที่ต่างอย่างมหาศาลเกินกว่าจะจินตนาการถึง

เหตุการณ์แผ่นดินไหวในครั้งนั้นทำให้เกิดการสั่น (Oscillation) ขึ้นลงของแผ่นเปลือกโลกกว่า 20 - 30 มิลลิเมตร ความรุนแรงเทียบได้กับเหตุการณ์น้ำขึ้น - น้ำลงที่ได้รับอิทธิพลจากดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ และปลดปล่อยพลังงานมากกว่า 1.1 x 10^17 จูล (J, อ่านได้ว่า 1 แสน 1 หมื่น ล้าน ล้าน จูล) หรือมากกว่าพลังงานที่มาจากระเบิดแบบ TNT ซึ่งมีมวลเท่ากับโลกทั้งใบ 

เส้นรอยเลื่อน (สีแดง) ในเหตุการณ์แผ่นดินไหวปี 2004 โดยมีจุดกำกับศูนย์กลางแผ่นดินไหว (สีเหลี่ยมสีแดง) และแผ่นดินไหวตาม (จุดสีเหลือง)

แผ่นดินไหวที่ก่อให้เกิดสึนามิซัดฝั่งไทย

นอกจากนี้ ลักษณะการเกิดแผ่นดินไหวที่มีการยกตัวของแผ่นเปลือกโลกใต้ทะเล ยังทำให้เกิดปรากฏการณ์ยกตัวแทนที่น้ำทะเลปริมาตรกว่า 30 ลูกบาศก์กิโลเมตร หรือเทียบได้กับปริมาตรของสระน้ำมาตรฐานโอลิมปิก 12 ล้านสระ ซึ่งทำให้คนบนชายฝั่งเห็นการลดลงของน้ำทะเลแบบผิดปกติ

ภาพการลดระดับน้ำทะเลผิดปกติของหาดกะตะน้อยในจังหวัดภูเก็ตเมื่อปี 2004

เมื่อแผ่นดินกลับสู่สมดุล น้ำทะเลที่ถูกยกตัวขึ้นกว่า 12 ล้านสระ ได้เดินทางแผ่กระจายออกไปทุกทิศทางจากจุดที่เกิดเหตุแผ่นดินไหว (Epicenter) ด้วยความเร็วมากกว่า 500 กิโลเมตรต่อชั่วโมง และเมื่อมวลน้ำเหล่านี้เดินทางไปถึงชายฝั่งที่ตื้นมากขึ้น ก็จะทำให้มวลน้ำเดินทางไวขึ้นจนถึง 1,000 กิโลเมตรต่อชั่วโมง 

มวลน้ำที่มาด้วยความเร็วเหนือกว่ารถแข่ง F1 3 เท่า ทำให้เกิดขึ้นยักษ์ซัดเข้าชายฝั่งด้วยความสูงหลายสิบเมตร ซึ่งบางพื้นที่รายงานว่าคลื่นยักษ์หรือคลื่นสึนามินั้นสูงถึง 24 เมตร ส่วนในไทย พื้นที่ที่รุนแรงที่สุดคือบ้านทุ่งดาบในจังหวัดพังงา ที่มีรายงานว่าคลื่นสึนามิเข้าซัดฝั่งกว่า 19.6 เมตร

ภาพชั้นระดับความรุนแรงสึนามิ (สีแดงรุนแรงที่สุด และสีเขียวเบาที่สุด)

ภาพรวมเหตุการณ์ 21 ปี สึนามิในไทย

ภาพรวมทางวิทยาแผ่นดินไหว (Seismology) นั้นพบว่า เหตุการณ์แผ่นดินไหวในวันที่ 26 ธันวาคม ยังกระตุ้นให้เกิดแผ่นดินไหวตาม (Aftershock) หรือแผ่นดินไหวที่จำแนกให้เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเพราะเหตุการณ์หลัก (Mainshock) ต่อเนื่องกว่า 4 เดือน 

ในขณะที่ความสูญเสียต่อมนุษยชาติ สำนักงานทูตพิเศษแห่งสหประชาชาติเพื่อการฟื้นฟูจากคลื่นสึนามิคาดว่า เหตุการณ์สึนามิจากแผ่นดินไหวในวันที่ 26 ธันวาคม ทำให้มีผู้เสียชีวิต 227,898 ราย จากทั่วโลก โดยส่วนใหญ่เป็นประชากรท้องถิ่น และนักท่องเที่ยวที่เดินทางไปยังพื้นที่เกิดเหตุไม่น้อยกว่า 9,000 ราย 

ภาพรถยนต์ที่ถูกคลื่นซัดกลับมาจมริมหาดจากความรุนแรงของสึนามิในภูเก็ต