“นั่งร้านไม้ไผ่” เทคนิคพันปี ต้นเหตุไฟไหม้ตึกฮ่องกง ? อนุรักษ์หรือเลิกใช้

“นั่งร้านไม้ไผ่” (bamboo scaffolding) เทคนิคการก่อสร้างที่ถือกำเนิดมานานนับพันปี แต่ยังได้รับความนิยมและถูกนำมาใช้กับงานก่อสร้างสถาปัตยกรรมหลายแห่งใน “ฮ่องกง” จนเรียกได้ว่าแทบจะเป็นไปไม่ได้เลยเมื่อคุณเดินสำรวจไปตามท้องถนนของฮ่องกงแล้วจะไม่เห็นอาคารที่กำลังก่อสร้างและถูกล้อมรอบไปด้วยนั่งร้านไม้ไผ่ 

แต่วันนี้ “นั่งร้านไม้ไผ่” กำลังตกเป็น “ผู้ต้องสงสัย” ว่าเทคนิคการก่อสร้างที่ตกทอดจากอดีตนี้อาจเป็นต้นเหตุที่ทำให้เกิดเหตุเพลิงไหม้ครั้งใหญ่ที่อาคารสูงกว่า 30 ชั้น ในโครงการที่พักอาศัย “หวาง ฟุก คอร์ท” ในเขตไท โป ทางตอนเหนือของฮ่องกง จนทำให้มีผู้เสียชีวิตในขณะนี้มากถึง 55 คน แต่ยังคงสูญหายอีกหลายร้อยชีวิต แม้ว่าจะยังไม่ได้มีการสรุปออกมาอย่างเป็นทางการว่าอะไรที่เป็นสาเหตุของเพลิงไหม้ครั้งนี้

-นั่งร้านไม้ไผ่ มาจากไหน ? 

นั่งร้านไม้ไผ่ เป็นเทคนิคการก่อสร้างที่มีประวัติย้อนไปอย่างน้อยตั้งแต่สมัยราชวงศ์ฮั่นราว 2,000 ปีก่อน และถูกนำมาใช้ในการก่อสร้างตึกระฟ้าที่สูงและโดดเด่นที่สุดของฮ่องกงหลายแห่ง เช่น อาคารสำนักงานใหญ่ของ ธนาคาร HSBC ที่ออกแบบโดย นอร์แมน ฟอสเตอร์ สถาปนิกชื่อดังระดับโลกด้วย นั่งร้านไม้ไผ่ไม่เพียงถูกใช้ในการก่อสร้างอาคารใหม่เท่านั้น แต่ยังถูกใช้ในการปรับปรุงอาคารสูงนับพันแห่งในฮ่องกงและตึกเก่าแบบดั้งเดิมในทุก ๆ ปีด้วย 

นั่งร้านไม้ไผ่เป็นโครงไม้ที่ประกอบจากเสาไม้ไผ่ผูกยึดด้วยซิปไทร์ (Zip Tie) ก่อรอบตึกระฟ้า ซึ่งเป็นภาพที่พบเห็นได้ทั่วไปทั่วทั้งเมือง แต่โครงสร้างนั่งร้านไม้ไผ่นี้มีอัตราส่วนความแข็งแรงต่อน้ำหนักที่สูง ไม้ไผ่หนึ่งลำมีน้ำหนักเบาพอที่จะหิ้วขึ้นบันไดได้ แต่เมื่อค้ำยันและผูกยึดอย่างถูกต้องก็แข็งแรงพอที่จะรองรับน้ำหนักคนงานก่อสร้างได้เช่นกัน นั่งร้านไม้ไผ่ยังสามารถทนต่อแรงลมและน้ำหนักได้ดี โดยสำนักงานด้านอาคารและกรมแรงงานของฮ่องกงได้เผยแพร่แนวทางที่ชัดเจนเกี่ยวกับการออกแบบและการก่อสร้างนั่งร้านไม้ไผ่เพื่อลดอุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้น 

-ทำไมนั่งร้านไม้ไผ่ได้รับความนิยมอย่างมากในฮ่องกง ? 

นั่นเป็นเพราะ 3 เหตุผลหลัก ๆ คือ “ช่วยให้ทำงานได้เร็ว, ต้นทุนถูก และ ความชำนาญเฉพาะ”

ช่วยทำงานได้เร็วอย่างไร ? นั่งร้านไม้ไผ่จะช่วยทีมงานที่มีประสบการณ์สามารถ “คลุม” อาคารได้อย่างรวดเร็ว เนื่องจากไม้ไผ่มีน้ำหนักเบาและตัดให้พอดีกับรูปทรงที่ไม่สม่ำเสมอได้ง่าย ซึ่งเป็นข้อได้เปรียบอย่างมากในการก่อสร้างอาคารโดยเฉพาะที่ตั้งอยู่ถนนแคบ ๆ ที่เครนอาจเข้าไปไม่ถึง

ในเรื่องของต้นทุน ไม้ไผ่มีราคาถูกกว่าโครงเหล็กมากทำให้ผู้รับเหมาสามารถเสนอราคาได้ต่ำกว่า นอกจากนี้ไม้ไผ่ยังจัดหาได้ง่ายในท้องถิ่นที่ช่วยให้การซ่อมบำรุงและการทาสีเป็นประจำทำได้ภายในงบประมาณที่จำกัด และยังมีผลกระทบต่อสภาพแวดล้อมโดยรวมต่ำกว่านั่งร้านเหล็กด้วย 

ส่วนในเรื่องความชำนาญเฉพาะ การใช้งานไม้ไผ่ในงานก่อสร้างยังถูกมองว่าเป็น “ศิลปะแขนงหนึ่ง” ฮ่องกงยังมีการฝึกอบรม รวมถึงการออกใบรับรองช่างก่อสร้างทำนั่งร้านไม้ไผ่โดยเฉพาะ เพราะมองว่างานแขนงนี้ก็ยังคงเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมการก่อสร้างของเมืองตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ซึ่งฮ่องกงยังเป็นหนึ่งในไม่กี่ที่สุดท้ายของโลกที่ยังใช้นั่งร้านไม้ไผ่อย่างแพร่หลายในงานก่อสร้าง เช่นเดียวกับที่อินเดีย และบางประเทศในทวีปอเมริกาใต้ และเพราะสาเหตุทั้ง 3 อย่างนี้ถึงจึงอธิบายว่าทำไม “นั่งร้านไม้ไผ่” ยังได้รับความนิยมในฮ่องกง แม้ว่าการก่อสร้างสมัยใหม่จะใช้นั่งร้านโลหะที่มีราคาแพงมากกว่า 

-ความเสี่ยงของนั่งร้านไม้ไผ่

ถึงนั่งร้านไม้ไผ่จะมีจุดเด่นหลายอย่าง แต่ก็มีความเสี่ยง 2 ประการ อย่างแรกคือเรื่อง “เพลิงไหม้” เพราะไม้ไผ่แห้งเป็นวัสดุที่ “ติดไฟได้”  และเป็นเชื้อเพลิงอย่างดีที่สามารถทำให้ไฟลุกไหม้อย่างรวดเร็วในเวลาไม่นาน

ดร. ซินหยาน หวง รองศาสตราจารย์จากภาควิชาสิ่งแวดล้อมและวิศวกรรมพลังงานในการก่อสร้างอาคารของมหาวิทยาลัยโพลีเทคนิคฮ่องกง กล่าวว่า ไม้ไผ่เป็นวัสดุติดไฟอย่างแน่นอน และขณะนี้ที่ฮ่องกงก็เข้าสู่ฤดูหนาวที่อากาศแห้งแล้ว ดังนั้นจึงเป็นไปได้สูงมากที่นั่งร้านไม้ไผ่จะติดไฟ และเมื่อเกิดไฟแล้วก็จะลุกลามอย่างรวดเร็ว

จากภาพเหตุการณ์ที่โครงการที่พักอาศัย “หวาง ฟุก คอร์ท” ในเขตไท โป ที่ปรากฎออกมาก็พบว่าไฟลุกลามขึ้นนั่งร้านไม้ไผ่และตาข่ายอย่างรวดเร็ว จนลามไปถึงด้านหน้าของอาคาร นี่จึงเป็นสาเหตุที่มีการเรียกร้องให้ใช้วัสดุชั่วคราวที่จะไม่ติดไฟบนอาคารที่มีคนพักอาศัย หรือควรใช้ตาข่ายกันไฟและเว้นระยะนั่งร้านไม้ไผ่เพื่อไม่ให้ไฟลุกลามไปอย่างง่าย ๆ โดยแทบจะไม่มีอะไรต้านความรุนแรงของไฟได้ 

ความเสี่ยงประการที่สองของการใช้นั่งร้านไม้ไผ่เกี่ยวข้องกับ ความแตกต่างของวัสดุที่กระทบต่อคุณภาพการใช้งาน ไม้ไผ่เป็นวัสดุธรรมชาติทำให้ความแข็งแรงแตกต่างกันตามชนิด อายุ และความชื้น แต่ฮ่องกงมีแนวทางในการรับมือปัญหานี้ด้วยการระบุรหัสวัสดุ เช่น อายุ เส้นผ่านศูนย์กลาง และกระบวนการอบไม้ไผ่จนแห้งก่อนนำมาทำเป็นนั่งร้าน 

-เกิดการถกเถียงเรื่องนั่งร้านไม้ไผ่

เหตุการณ์เพลิงไหม้ที่รุนแรงมากขนาดนี้เกิดขึ้นน้อยมากจนแทบจะไม่ค่อยเกิดขึ้นลยในฮ่องกง ที่มีมาตรฐานการก่อสร้างตึกและความปลอดภัยที่เข้มงวดจากการบังคับใช้กฎหมายเพื่อให้ทั้งผู้รับเหมาและคนงานก่อสร้างต้องปฏิบัติอย่างเคร่งครัด 

แต่ในปีนี้ CNN รายงานว่าเริ่มมีการถกเถียงจนนำไปสู่การหารือเกี่ยวกับอนาคตของนั่งร้านไม้ไผ่มากขึ้น สำนักงานพัฒนาเมืองของฮ่องกงเพิ่งประกาศให้โครงการก่อสร้างใหม่กว่า 50 เปอร์เซ็นต์ในฮ่องกงต้องเปลี่ยนมาใช้นั่งร้านเหล็กเพื่อความปลอดภัยของคนงานก่อสร้างและเพื่อให้เป็นไปตามมาตรฐานการก่อสร้างสมัยใหม่ในเมืองที่พัฒนาแล้วอื่น ๆ กระทรวงแรงงานฮ่องกงเคยเผยรายงานว่าตั้งแต่เดือนมกราคม 2018 จนถึง สิงหาคม 2025 พบคนงานก่อสร้าง 24 คนเสียชีวิตจากเหตุที่เกี่ยวข้องกับนั่งร้านไม้ไผ่ 

แต่การประกาศของสำนักงานพัฒนาเมืองของฮ่องกงดูเหมือนว่าจะเป็นไปเพื่อความปลอดภัยของคนงานก่อสร้าง มากกว่าเพื่อป้องกันภัยจากเพลิงไหม้ ที่น่าสนใจคือประเด็นนั่งร้านไม้ไผ่กับเพลิงไหม้เพิ่งเริ่มถูกนำขึ้นมาพูดถึงอีกครั้งในเดือนตุลาคมที่ผ่านมา หลังจากที่อาคารอีกแห่งหนึ่งที่มีการใช้นั่งร้านไม้ไผ่เกิดไฟไหม้ในย่านธุรกิจใจกลางฮ่องกง เมื่อเจ้าหน้าที่เข้าไปตรวจสอบก็เกิดการสืบสวนว่าวัสดุก่อสร้างทั้งหมดได้มาตรฐานหรือไม่  

อย่างไรก็ตาม หลังเกิดเหตุเพลิงไหม้ในครั้งล่าสุดนี้ ประเด็นเรื่องนั่งร้านไม้ไผ่ก็ถูกนำมาถกเถียงกันอย่างดุเดือดอีกครั้ง มีแฮชแท็กในโซเชียลมีเดียของจีนว่า #Why Hong Kong still uses bamboo scaffolding หรือ “ทำไมฮ่องกงยังใช้ไม้ไผ่ในการก่อสร้าง” ซึ่งมันขัดกับภาพลักษณ์ของความเจริญและการเป็นศูนย์กลางการเงินที่รุ่งโรจน์ และก็พบว่าหลายคนก็เรียกร้องให้ฮ่องกงเดินตามรอยจีนแผ่นดินใหญ่ที่ได้สั่งห้ามใช้นั่งร้านไม้ไผ่มาตั้งแต่ปี 2022 แต่ชาวฮ่องกงบางคนก็ยังยืนยันว่าการที่ฮ่องกงยังใช้นั่งร้านไม้ไผ่ก็เพราะต้องการอนุรักษ์เทคนิคการก่อสร้างนี้ไว้เป็นมรดกต่อไปนั่นเอง 

แม้ว่านั่งร้านไม้ไผ่ช่วยสร้างอาคารให้กับฮ่องกงมานานแต่ความเป็นจริงและเทรนด์การพักอาศัยบนอาคารสูงในปัจจุบันก็เรียกร้องให้ต้องมีมาตรการที่เข้มงวดมากยิ่งขึ้น ด้วยวิธีนี้ ฮ่องกงก็อาจสามารถรักษาศิลปะการช่างอันภาคภูมิใจไว้ได้พร้อมกับคงความปลอดภัยให้กับผู้คนในที่พักอาศัยที่มีนั่งร้านไม้ไผ่เหล่านั้นล้อมรอบอยู่