ทำไมต้องมีการแถลงนโยบาย ? ความสำคัญของการประกาศคำมั่นรัฐบาล ก่อนเริ่มทำงาน

29-30 กันยายนนี้ เป็นวันแถลงนโยบายของรัฐบาลอนุทินต่อรัฐสภา ก่อนจะเริ่มลงมือทำงานได้จริงหลังการแถลง ซึ่งรัฐบาลก็ได้ชูสโลแกนว่า 4 เดือน  4 ภารกิจหลัก 4 เดือนแก้ 4 ภัย 

แต่ทำไมถึงต้องมีการแถลงนโยบายก่อนจะเริ่มทำงานได้ และนโยบายเหล่านี้ต้องถูกลงมติไว้วางใจด้วยหรือไม่ ถึงจะเริ่มดำเนินการได้ ?

ประเทศไทยมีแบ่งอำนาจอธิปไตยให้ 3 ส่วนในการตรวจสอบ ถ่วงดุล ได้แก่ฝ่ายนิติบัญญัติ ตุลาการ และบริหาร ซึ่งรัฐบาลเองถือเป็นฝ่ายบริหาร ที่จะบริหารแผ่นดิน ดังนั้นเพื่อให้ฝ่ายนิติบัญญัติสามารถควบคุมฝ่ายบริหารได้ ฝ่ายบริหารจะต้องแถลงนโยบายต่อรัฐสภาก่อน ถือว่าเป็นการเริ่มต้นควบคุมการปฏิบัติงานของ คณะรัฐมนตรีให้บรรลุเป้าหมายตามที่แถลงไว้ได้ และเป็นความรับผิดชอบของคณะรัฐมนตรีด้วย

ทั้งด้วยระบบการเลือกตั้งของไทย คณะรัฐมนตรีไม่ได้มาจากการเลือกตั้งโดยตรง แต่มาจากการเลือกตั้งทางอ้อม ซึ่งประชาชนเป็นผู้เลือกสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเพื่อเป็นตัวแทนในการทำหน้าที่นิติบัญญัติ และสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเสียงข้างมากเลือกแคนดิเดตจากพรรคการเมืองเป็นนายกฯ และจัดตั้งคณะรัฐมนตรี ซึ่งก็อาจเป็นการจัดตั้งรัฐบาลผสม ที่นโยบายแต่ละพรรคแตกต่างกัน 

ดังนั้นรัฐสภามีอำนาจตามรัฐธรรมนูญในการควบคุมบริหารราชการแผ่นดิน จึงควรใช้สภานี้ในการควบคุมตรวจสอบตั้งแต่เบื้องต้น เพราะความสำเร็จ หรือล้มเหลวของนโยบายรัฐบาล อาจนำไปสู่การเปิดอภิปรายไม่ไว้วางใจในโอกาสต่อไป

ตั้งแต่ประเทศไทยเปลี่ยนระบบการปกครองเป็นประชาธิปไตย และมีคณะรัฐมนตรีนั้น ได้มีการแถลงนโยบายครั้งแรกในวันที่ 20 ธันวาคม 2475 โดยคณะรัฐมนตรีคณะที่ 2 ซึ่งมีพระยามโนปกรณ์นิติธาดาเป็นนายกรัฐมนตรี และจนถึงปัจจุบัน มีการแถลงนโยบายมาแล้วมากกว่า 50 ครั้ง ตามเงื่อนไขรัฐธรรมนูญในช่วงเวลานั้นๆ ซึ่งในอดีต การแถลงนโยบายจะต้องมีการลงมติไว้วางใจจากสภา หากไม่ได้รับความไว้วางใจ คณะรัฐมนตรีจะสิ้นสุดลงทันที

แต่รัฐธรรมนูญฉบับ 2550 หรือฉบับปัจจุบัน ระบุว่า ครม.ต้องแถลงนโยบายภายใน  15 วัน หลังการถวายสัตย์ หรือเข้ารับหน้าที่ และไม่ต้องมีการลงมติไม่ไว้วางใจ และนโยบายเหล่านี้ ต้องวางแผนการทำงานแต่ละปี ซึ่งนับตั้งแต่การเลือกตั้งในปี 2566 นี่ถือเป็นการแถลงนโยบายครั้งที่ 3 

โดยครั้งแรกในยุครัฐบาลเศรษฐานั้น เน้น 5 ประเด็นเร่งด่วนแก้ไขปัญหาปากท้องประชาชน เดินหน้าแจกเงินดิจิทัล 10,000 บาท, ลดราคาน้ำมัน-ค่าไฟฟ้า, สร้างรายได้การท่องเที่ยว และทำประชามติ แก้รัฐธรรมนูญ ขณะที่รัฐบาลแพทองธาร ได้ประกาศแก้ปัญหา 10 นโยบายเร่งด่วน เช่นปรับโครงสร้างหนี้ ปกป้อง SMEs ลดค่าไฟ ส่งเสริมท่องเที่ยว และยังมีนโยบายระยะยาวอย่างเรื่อง ซอฟต์พาวเวอร์ หรือเศรษฐกิจดิจิทัลเป็นต้น

และมาวันนี้ อย่างที่รับรู้ว่า รัฐบาลอนุทินจะเป็นรัฐบาลเพียงชั่วคราว กรอบการแถลงนโยบายของ ครม.นี้ จึงเป็นไปตามกรอบ 4 เดือนเท่านั้น 

โดยเน้นนโยบาย 4 เรื่องหลักคือ 

• นโยบาย เศรษฐกิจ ลดค่าครองชีพ

• นโยบายความมั่นคงและการต่างประเทศ

• นโยบายภัยพิบัติและช่วยเหลือประชาชน

• นโยบายป้องกันปัญหาสังคมและอาชญากรรม

และได้ประกาศแล้วว่าจะยุบสภา 31 มกราคม 2569 แน่นอน