รู้จัก กรุ๊ปเลือดทองคำ หายากมากที่สุดในโลก พบเพียง 50 คน

ว่ากันว่าใน 6 ล้านคน ถึงจะมี 1 คน ที่มี เลือด Rh null ซึ่งเป็นกรุ๊ปเลือดหายากที่ถูกเรียกในวงการนักวิทยาศาสตร์ ว่า "กรุ๊ปเลือดทองคำ" ซึ่งนักวิทยาศาสตร์กำลังพยายามเพาะเลี้ยงเลือดกรุ๊ปนี้ในห้องแล็บ แล้วทำไมเลือดกรุ๊ปนี้ถึงสำคัญขนาดนั้น?

การถ่ายเลือดเพื่อช่วยยื้อชีวิตผู้ป่วย

การถ่ายเลือดได้เปลี่ยนแปลงวงการแพทย์สมัยใหม่อย่างมาก เพราะสามารถช่วยชีวิตผู้ที่บาดเจ็บหรือผู้ที่ต้องเข้ารับการผ่าตัดใหญ่ได้ อย่างไรก็ตาม ไม่ใช่ทุกคนที่จะได้รับประโยชน์เท่าเทียมกัน เพราะผู้ที่มีหมู่เลือดหายากมักประสบปัญหาในการหาผู้บริจาคที่เข้ากันได้ 

หนึ่งในนั่น คือ  Rh null เป็นหนึ่งในกรุ๊ปเลือดที่หายากที่สุด โดยพบเพียงประมาณ 50 คนทั่วโลก ที่จะมีกรุ๊ปเลือดนี้ สำหรับผู้คนเหล่านี้ การได้รับเลือดในกรณีฉุกเฉินเป็นเรื่องยากมาก 

ดังนั้น เมื่อแพทย์เจอคนที่มีเลือดกรุ๊ปนี้ ก็จะแนะนำให้พวกเขาเก็บเลือดของตนเองในรูปแบบแช่แข็งเพื่อใช้งานในอนาคต 

ถึงแม้หมู่เลือดนี้จะหายาก แต่ก็มีคุณค่ามาก จนบางครั้งถูกเรียกว่า “กรุ๊ปเลือดทองคำ” ในวงการแพทย์และงานวิจัย เพราะอาจช่วยพัฒนาการถ่ายเลือดแบบสากลโดยแก้ปัญหาด้านความเข้ากันได้ของระบบภูมิคุ้มกัน

เลือดแต่ละกรุ๊ป 

กรุ๊ปเลือดของแต่ละคนขึ้นอยู่กับเครื่องหมายเฉพาะที่เรียกว่า แอนติเจน บนพื้นผิวของเม็ดเลือดแดง ซึ่งระบบภูมิคุ้มกันสามารถตรวจจับได้ ระบบกรุ๊ปเลือด ABO และ Rhesus (Rh) เป็นระบบที่กระตุ้นภูมิคุ้มกันได้มากที่สุด 

คนที่มีเลือดกรุ๊ป A จะมีแอนติเจน A บนผิวเม็ดเลือดแดง คนที่มีกรุ๊ป B จะมีแอนติเจน B ขณะที่กรุ๊ป AB มีทั้ง A และ B ส่วนกรุ๊ป O จะไม่มีแอนติเจนใด ๆ และแต่ละกรุ๊ปยังสามารถเป็น Rh บวกหรือลบได้ 

แม้เลือด O Rh ลบมักถูกเรียกว่า “ผู้บริจาคสากล” ซึ่งให้เลือดได้กับคนทุกกรุ๊ป แต่ความจริงไม่ง่ายขนาดนั้น เพราะปัจจุบันมีระบบหมู่เลือดที่รู้จัก 47 ระบบและแอนติเจน 366 ชนิด 

หมายความว่าผู้รับเลือดยังสามารถเกิดปฏิกิริยากับแอนติเจนอื่น ๆ ที่อยู่ในเลือดบริจาคได้ นอกจากนี้ ยังมีแอนติเจน Rh มากกว่า 50 ชนิด การบอกว่าเป็น Rh ลบโดยทั่วไปหมายถึงแค่แอนติเจน Rh(D) เท่านั้น แต่เม็ดเลือดแดงยังมีโปรตีน Rh ชนิดอื่นอยู่ ความหลากหลายของแอนติเจน Rh ทั่วโลกทำให้การหาผู้บริจาคที่เข้ากันได้อย่างแท้จริงเป็นเรื่องยาก โดยเฉพาะสำหรับกลุ่มชาติพันธุ์ที่เป็นชนกลุ่มน้อย

ความสำคัญของ "กรุ๊ปเลือดทองคำ"

ส่วนคนที่มีเลือดกรุ๊ป Rh null จะไม่มีแอนติเจน Rh ทั้ง 50 ชนิด แม้ว่าพวกเขาจะไม่สามารถรับเลือดจากคนอื่นได้ แต่เลือด Rh null ของพวกเขาสามารถให้ได้กับผู้คนที่มี Rh ทุกชนิด ทำให้กรุ๊ปเลือด O Rh null มีค่าอย่างยิ่ง เพราะคนส่วนใหญ่สามารถรับได้ รวมถึงผู้ที่มีกรุ๊ปเลือด ABO ใด ๆ ในกรณีฉุกเฉินที่ไม่ทราบกรุ๊ปเลือดของผู้ป่วย เลือด O Rh null สามารถให้ได้โดยมีความเสี่ยงต่อปฏิกิริยาแพ้น้อย นักวิทยาศาสตร์จึงพยายามสร้าง “กรุ๊ปเลือดทองคำ” นี้ขึ้น โดยใช้วิธีการเพาะเลี้ยงจากในห้องแล็บ

แอช ทอย์ ศาสตราจารย์ด้านชีววิทยาเซลล์ มหาวิทยาลัยบริสตอล อธิบายว่า แอนติเจน Rh กระตุ้นภูมิคุ้มกันได้มาก ดังนั้นถ้าไม่มีเลย ก็แทบไม่มีสิ่งใดให้ระบบภูมิคุ้มกันตอบสนอง ทำให้ O Rh null ใกล้เคียงกับการเป็นผู้บริจาคสากล แม้ว่ายังต้องพิจารณาเรื่องกรุ๊ปเลือดอื่น ๆ 

เพื่อแก้ปัญหาการขาดแคลนเลือดหายาก ศ.ทอย์จึงร่วมก่อตั้งบริษัท Scarlet Therapeutics ซึ่งเก็บเลือดจากผู้ที่มีกรุ๊ปเลือดหายาก รวมถึง Rh null ทีมงานตั้งเป้าสร้างเซลล์สายพันธุ์ที่สามารถเพาะในห้องแล็บเพื่อผลิตเม็ดเลือดแดงได้ไม่จำกัด จากนั้นสามารถแช่แข็งเพื่อใช้ในกรณีฉุกเฉินได้ ศ.ทอย์หวังที่จะสร้างธนาคารเลือดหายากโดยไม่ใช้เทคนิคแก้ไขยีน แต่ก็อาจใช้ในอนาคตเพื่อให้เข้ากันได้กับทุกคน

ความก้าวหน้าในการเพาะเลือดทองคำ

ไม่ใช่แค่ทีมของศ.ทอย์ แต่ยังมีนักวิจัยอื่นๆ ที่กำลังพัฒนากรุ๊ปเลือด Rh null ในห้องแล็บเช่นกัน 

ในปี 2021 เกรกอรี เดนอมเม นักภูมิคุ้มกันวิทยาจากสถาบันวิจัยด้านโลหิตวิทยาในสหรัฐอเมริกา  ใช้เทคโนโลยี CRISPR-Cas9 แก้ไขเซลล์ต้นกำเนิด เพื่อสร้างกรุ๊ปเลือดหายาก รวมถึง Rh null 

ขณะเดียวกันก็มี ทีมวิจัยอื่น ๆ ใช้เซลล์ต้นกำเนิดที่ถูกโปรแกรมไว้ให้กลายเป็นเซลล์เลือด แต่ยังไม่ระบุชนิดที่ชัดเจน เช่น นักวิทยาศาสตร์ที่ Laval University ในควิเบก ได้แก้ไขเซลล์ต้นกำเนิดจากผู้บริจากรุ๊ป A บวก เพื่อลบยีนที่ควบคุมแอนติเจน A และ Rh ทำให้ได้เม็ดเลือดแดง O Rh null ที่ยังไม่สมบูรณ์ นักวิจัยในบาร์เซโลนาได้แก้ไขเซลล์ต้นกำเนิดจากผู้บริจาค Rh null จากกรุ๊ป A เป็น O เพื่อให้เข้ากันได้กับผู้รับมากขึ้น

แม้ความก้าวหน้าเหล่านี้ แต่การผลิตเลือดในห้องแล็บในปริมาณที่ใช้ได้จริงยังเป็นเรื่องท้าทาย เพราะต้องทำให้เซลล์ต้นกำเนิดเจริญเป็นเม็ดเลือดแดงที่สมบูรณ์ กระบวนการนี้ในร่างกายเกิดขึ้นในไขกระดูก ซึ่งมีสัญญาณซับซ้อนในการควบคุมการพัฒนา ซึ่งยากที่จะจำลองในห้องแล็บ 

เกรกอรี เดนอมเม กล่าวว่าการสร้าง Rh null หรือกรุ๊ป null อื่น ๆ อาจรบกวนการเจริญและการสุกของเม็ดเลือดแดง ทำให้เยื่อหุ้มเซลล์เสียหายหรือการผลิตเม็ดเลือดแดงลดลง

ปัจจุบัน ศ.ทอย์  ร่วมเป็นหัวหน้าการทดลอง RESTORE ซึ่งเป็นการทดลองทางคลินิกครั้งแรกของโลกเพื่อทดสอบความปลอดภัยของการให้ผู้เข้าร่วมรับเม็ดเลือดแดงที่เพาะในห้องแล็บจากเซลล์ต้นกำเนิดของผู้บริจาค การทดลองนี้ไม่ได้แก้ไขยีน แต่ก็ใช้เวลาวิจัยถึงสิบปีกว่าจะพร้อมทดสอบในมนุษย์ ศ.ทอย์ ย้ำว่าการเจาะเลือดจากผู้บริจาคยังคงมีประสิทธิภาพและคุ้มค่ากว่ามาก และผู้บริจาคยังคงจำเป็นในอนาคตอันใกล้ แต่สำหรับผู้ที่มีกรุ๊ปเลือดหายาก การสร้างเลือดในห้องแล็บเพื่อให้เพียงพอสำหรับใช้จริงจะเป็นความก้าวหน้าทางการแพทย์ที่น่าตื่นเต้นอย่างมาก