มะค่าแต้ อิสานเรียก ต้นแต้คนอีสานมักคุ้นเคยกับต้นไม้ชนิดนี้ดี ในหน้าแล้ง ๆ ฝนมาใหม่ ๆ เป็นเด็กน้อยไปเลี้ยงควาย เห็นไนหมากแต้กำลังงอก พวกเรามักเห็นมันเป็นของอร่อยกลางทุ่งเลย โดยการเก็บมากระเทาะเปลือกออกเคี้ยวเล่น รสชาติมันจะมัน ๆ อร่อยอย่าบอกใครเชียวยิ่งตรงโคนต้นที่มีไฟลามจนเม็ดหมากแต้ไหม้ เมื่อโดนน้ำมันจะผุ ๆ เคี้ยวนี้ โอ้โห มันอย่าบอกใคร แถมบำรุงท้องบำรุงไส้ดีอีกด้วย กินแล้วผายลมเป็นระยะ ๆ ในเม็ดหมากแต้มีคุณค่าทางอาหารพอ ๆ กับข้าวเลยล่ะ ถ้าเกิดใครเข้าป่าหลงป่าถ้าเจอต้นตามภาพนี้ อุ่นใจได้เลย รับรองไม่อดตาย เก็บมาเผาไฟให้สุก ๆ แช่น้ำกระเทาะเปลือกออกเคี้ยว รับรองอิ่มสบายท้องปานไวตามิลล์เลย ฮาต้นมะค่าแต้ หรือต้นแต้ในภาษาอิสาน เรามักพบเห็นได้ทั่ว ๆ ไป มันมีชื่อภาษาฝรั่งด้วยนะ เผื่อต้องนำไปสอบ ชื่อว่า Sindora siamensis Miq. เนื้อไม้ของต้นแต้นี้เป็นเนื้อไม้ที่ค่อนข้างแข็ง พอ ๆ กับไม้มะค่า รวมทั้งเมล็ดมันด้วย แต่ฝักของไม้มะค่าจะไม่มีหนามและฝักจะใหญ่กว่าหมากแต้นี้ สมัยเด็ก ๆ ฝักแห้ง ๆ ของใบมะค่าที่กะเทาะเปลือกออกจากกันแล้ว เราสามารถนำมาทำเป็นรองเท้าได้ด้วย แค่หาฝักที่เท่า ๆ กันมาคนละข้างและเจาะรูผูกสาย เท่านี้ก็ได้รองเท้าใส่โก้ ๆ แล้วทั้งไม้มะค่าและมะค่าแต้ เมื่อเลื่อยเป็นไม้แปรรูปแล้ว สมัยก่อนมักนิยมนำมาทำคราดสำหรับคราดนา เพราะมันเป็นไม้ที่มีเนื้อแข็งและทนทาน หรือแม้แต่แอกสำหรับคล้องคอควายก็ใช้ไม้มะค่าแต้นี้ แถมเปลือกอ่อน ๆ ของต้นแต้นี้ยังนำมาทำเป็นสายพานรัดคอควายคู่กับแอกได้อีกด้วย เพราะเปลือกมันค่อนข้างเหนียวและทนทานต่อการใช้งานส่วนที่มักนำมาทำแอกคล้องคอควายส่วนมากจะเป็นกิ่งของมะค่าแต้ที่โค้ง ๆ โดยการตัดแล้วนำมาถาก เหลาเสี้ยมอย่างดีให้โค้งงามพอดี ๆ กับคอควาย ผมคิดว่าคนรุ่นเก่า ๆ คงพอจะนึกภาพออก เกี่ยวกับแอกคล้องคอควายแบบโบราณและที่เชื่อมกับแอกก็คือสายพานรองคอควาย ที่รัดหลวม ๆ ใต้คอควายจากด้านล่าง แล้วรอบมาผูกกับแอกอีกด้าน ทุกวันนี้หาดูยากมากสำหรับเครื่องไถนาแบบโบราณ เชื่อไหมว่ามันทำมาจากต้นมะค่าแต้นี่เองนอกจากทำแอก คราดแล้ว เนื้อไม้ของต้นมะค่าแต้นี้ หากแปรรูปเป็นไม้กระดานสำหรับปูบ้านแล้ว แผ่นกระดานที่ได้จากไม้ชนิดนี้ยังสวยงามทนทานอีกด้วย เหมือนกับไม้มะค่านั่นล่ะ และไม้ทั้งสองชนิดนี้ เมื่อเลื่อยเป็นไม้แปรรูปแล้วมีราคาแพงมาก จนมีการลักลอบตัดกันบ่อย ๆ ตามป่าสงวน ตำรวจก็จับได้บ้างไม่ได้บ้าง อย่างต้นในภาพนี้ หากเลื่อยเป็นไม้แปรรูปคงจะได้หลายแผ่น ทำเฟอร์นิเจอร์นี้อย่างามเลยนอกจากประโยชน์ที่เล่ามานี้แล้ว ทั้งเปลือก และใบ ของต้นไม้นี้ยังเป็นยาอีกด้วย เช่น มีฤทธิ์ขับพยาธิ บำรุงร่างกาย แก้ซางตานขโมยในเด็ก และอีกหลายอย่าง วิธีใช้ส่วนใหญ่จะนำเปลือกมาต้มรวมกับสมุนไพรอื่น ๆ แล้วนำน้ำที่ได้นั้นมาดื่มทุกวัน น้ำต้มยาที่ได้จะช่วยเสริมสร้างร่างกายมากมีประประโยชน์นักแลจากต้นแต้นี้ เรื่องและภาพโดยผู้เขียน J A I W