ปลูกต้นไม้เพื่อแก้โลกร้อน? คิดใหม่อีกครั้ง

การปลูกต้นไม้มักถูกยกย่องว่าเป็นวิธีการง่าย ๆ ในการรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ แต่ในความเป็นจริง การปลูกต้นไม้โดยไม่คำนึงถึงบริบทพื้นที่ โดยเฉพาะในทวีปแอฟริกา กลับอาจสร้างผลกระทายมากกว่าผลดี งานวิจัยล่าสุดชี้ให้เห็นว่า การปลูกต้นไม้ผิดชนิดหรือผิดพื้นที่อาจทำลายระบบนิเวศ ทรัพยากรน้ำ และวิถีชีวิตของผู้คน นี่จึงเป็นเหตุผลที่ต้องพัฒนาวิธีการใหม่ที่เหมาะสมกับบริบททางนิเวศของทวีปแอฟริกา

โครงการ SAT-CARe (Southern African Trees for Climate Adaptation and Resilience) ซึ่งมีศูนย์กลางที่มหาวิทยาลัยสเตลเลนบอช แอฟริกาใต้ เกิดขึ้นเพื่อแก้ปัญหาดังกล่าว โดยสร้างเครื่องมือดิจิทัลแบบเปิดที่อาศัยข้อมูลด้านภูมิอากาศ ดิน สิ่งแวดล้อม และลักษณะทางพันธุกรรมของต้นไม้ท้องถิ่น เพื่อช่วยผู้กำหนดนโยบาย เกษตรกร และนักวางผังเมือง เลือกใช้ชนิดพันธุ์ไม้พื้นเมืองที่เหมาะสมที่สุดต่อการฟื้นฟูป่า การฟื้นฟูระบบนิเวศ การพัฒนาเมืองสีเขียว และการสร้างรายได้ให้ชุมชน

แนวคิดสำคัญคือการใช้พันธุ์ไม้พื้นเมืองแทนการนำเข้าพันธุ์ต่างถิ่นเพราะต้นไม้ต่างถิ่นอาจใช้น้ำมากเกินไป เปลี่ยนคุณภาพดิน เพิ่มความเสี่ยงไฟป่า และทำลายความหลากหลายทางชีวภาพ ในทางตรงกันข้าม ต้นไม้ท้องถิ่น เช่น เบาบับ มารูลา โมพานี หรือไม้มิออมโบ นอกจากจะเหมาะกับสภาพแวดล้อมแล้ว ยังช่วยสร้างผลประโยชน์ด้านอาหาร น้ำมัน ผลผลิตทางการเกษตร และการปศุสัตว์

โครงการนี้ทำงานร่วมกับนักวิจัยจากหลายประเทศในแอฟริกา เช่น บอตสวานา โมซัมบิก นามิเบีย แซมเบีย ซิมบับเว และเคนยา โดยมีการทดสอบในระบบนิเวศที่หลากหลาย ตั้งแต่สะวันนาไปจนถึงป่าภูเขา ข้อมูลที่ได้จะถูกพัฒนาเป็นโมเดลเพื่อขยายผลใช้ทั่วทั้งทวีป แอฟริกายังได้รับการสนับสนุนจากกองทุนและองค์กรระหว่างประเทศ แม้จะเผชิญปัญหาการขาดงบประมาณวิจัย เพราะทวีปนี้ได้รับเงินทุนวิจัยด้านสภาพภูมิอากาศน้อยกว่า 3% ของระดับโลก

จุดแข็งของ SAT-CARe คือการวางกรอบการปลูกต้นไม้ที่เน้นการปรับตัว (adaptation) เป็นหลักมากกว่าการมองการกักเก็บคาร์บอนเพียงด้านเดียว เพราะระบบนิเวศของแอฟริกามีคุณค่าทางความหลากหลายทางชีวภาพสูง เช่น ทุ่งหญ้าและสะวันนา หากถูกทำลายจะสูญเสียทั้งแหล่งน้ำ ความมั่นคงทางอาหาร และการดำรงชีวิตของผู้คนไปพร้อมกัน การรักษาความสมบูรณ์ของระบบนิเวศจึงเป็นการสร้างประโยชน์ทั้งด้านการปรับตัวและการลดผลกระทบสภาพภูมิอากาศไปพร้อมกัน

การปลูกต้นไม้ไม่ใช่คำตอบง่าย ๆ ของการแก้ปัญหาโลกร้อน หากดำเนินการผิดพลาดอาจทำลายระบบนิเวศและวิถีชีวิตท้องถิ่นได้ โครงการ SAT-CARe แสดงให้เห็นว่าการแก้ปัญหาต้องอาศัยวิทยาศาสตร์ ข้อมูล และการคำนึงถึงบริบทเฉพาะถิ่นโดยเน้นการใช้พันธุ์ไม้พื้นเมืองที่เหมาะสมต่อสภาพภูมิอากาศและความต้องการของชุมชน การสร้างเครื่องมือดิจิทัลแบบเปิดเพื่อให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียตัดสินใจอย่างถูกต้องจึงเป็นก้าวสำคัญที่ทำให้การปลูกต้นไม้เป็นทางออกที่ยั่งยืนจริง ๆ สำหรับทวีปแอฟริกาและต่อโลกในภาพรวม