“บ้านเล็กในป่าใหญ่" โครงการพระราชดำริฯ สมเด็จพระพันปีหลวง พระราชปณิธานแห่งการอนุรักษ์

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง โปรดธรรมชาติยิ่งนัก พระองค์เข้าพระทัยดีว่าป่าไม้  ต้นน้ำลำธารมีความสำคัญต่อชีวิตคนอย่างไรบ้าง จะทรงสอนข้าราชบริพารเสมอให้ช่วยรักษาป่า ระหว่างที่เสด็จแปรพระราชฐานไปประทับแรม ณ พระตำหนักภูพิงคราชนิเวศน์ จังหวัดเชียงใหม่นั้น หากทรงว่างพระราชกิจ ตกบ่ายๆ จะทรงพระราชดำเนินไปตามทางเท้าขึ้นเขาเข้าป่าไปเสมอ ถ้าทรงพบว่ามีคนทิ้งก้นบุหรี่ลงบนกองใบไม้แห้ง และไฟกำลังคุขึ้น จะทรงตำหนิและรับสั่งกับข้าราชบริพารว่าไม่ควรทิ้งเชื้อไฟลงในป่า เพราะใบไม้แห้งเป็นเชื้อไฟอย่างดี หากเกิดไฟไหม้ ไฟจะลุกลามไปอย่างรวดเร็วทำให้ดับยาก และจะก่อให้เกิดความเสียหายขึ้นได้อย่างมากมาย สัตว์ป่าจะแตกตื่นและอาจจะตายในกองไฟได้

ทุกครั้งที่ทรงพระดำเนินไปพบว่าไฟกำลังลุกอยู่ ณ จุดไหน จะทรงหยุดขบวนและมีพระราชเสาวนีย์ให้คนในขบวนไปดับไฟเสีย หากลุกลามเกินกำลังที่จะดับกันเองได้ ก็มีพระราชเสาวนีย์ให้แจ้งไปยังเจ้าหน้าที่ป่าไม้ให้มาดำเนินการ นอกจากนี้พระองค์ยังทรงมุ่งมั่นที่จะอบรมชาวบ้านให้ช่วยกันรักษาป่า เช่น สมุดภาพที่โปรดเกล้าฯ ให้ทำขึ้นพระราชทานศาลารวมใจเมื่อเกือบยี่สิบปีมาแล้ว ก็ได้ทรงสอดแทรกเรื่องรักษาป่าและต้นน้ำลำธารไว้ด้วย

โครงการ "บ้านเล็กในป่าใหญ่" คือโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เพื่อส่งเสริมให้ราษฎรได้มีที่อยู่อาศัยและที่ทำกินเป็นหลักแหล่ง พร้อมทั้งมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่า โดยมีเป้าหมายให้คนสามารถอยู่ร่วมกับป่าได้อย่างยั่งยืน

พระองค์พระราชทานพระราชดำริให้จัดตั้งขึ้นที่แรกที่บ้านห้วยไม้หก อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่ เมื่อ พ.ศ. 2534 พร้อมพระราชทาน พระราชดำริแนวทางการอนุรักษ์ไว้ว่า ให้คงมีสภาพป่าอุดมสมบูรณ์ ให้รักษาป่าที่ยังคงอุดมสมบูรณ์อยู่ ไม่ให้ถูกทำลาย หลังจากนั้นจึงมีการต่อยอด จัดตั้งโครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ อีกหลายพื้นที่ 

หนึ่งในนั้นคือโครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ ดอยฟ้าห่มปก ตั้งอยู่ในพื้นที่อุทยานแห่งชาติดอยผ้าห่มปก ตำบลแม่สาว อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ เปิดโอกาสให้นักท่องเที่ยวได้เยี่ยมชมวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของชาวเขา 4 เผ่า (มูเซอ กระเหรี่ยง อาข่า และลีซอ) รวมถึงการค้าขายผลิตภัณฑ์จากชุมชน ซึ่งมีผลิตภัณฑ์ที่โดดเด่นคือ กาแฟฟ้าห่มปก ที่ส่งเสริมให้เกษตรกรปลูกกาแฟพันธุ์ดี ทำให้มีรายได้ที่ยั่งยืน และช่วยอนุรักษ์ป่าไปพร้อมกัน

ปัจจุบันโครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ตามพระราชดำริ ดอยฟ้าห่มปก ยังคงดำเนินงานและพัฒนาอย่างต่อเนื่องและยังคงเป็นแบบอย่างของการพัฒนาที่ยั่งยืน ทั้งในด้านการสร้างรายได้ให้กับชุมชน และการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติไปพร้อมกัน