ตัวอย่างผักที่ปลูกแล้ว ได้เมล็ดพันธุ์เยอะ ไม่ต้องซื้อซ้ำ | บทความโดย ภัคฒ์ชาลิสา จำปามูล การปลูกผักเป็นหนึ่งงานอดิเรกที่ผู้เขียนชื่นชอบค่ะ เพราะนอกจากจะได้ผักเอามาไว้ทานในบ้านแล้ว เรายังได้เรียนรู้อะไรหลายอย่างจากการปลูกผักด้วยนะคะ และผักที่ปลูกแล้วให้เมล็ดพันธุ์ที่สามารถนำไปปลูกต่อเป็นผักรุ่นต่อไปได้ คือ ผักที่ผู้เขียนได้เรียนรู้มาและมีอยู่จำนวนหนึ่งค่ะ จะเรียกว่าตั้งแต่ปลูกมา ได้เรียนรู้ตั้งแต่รสชาติ การนำไปทำอาหาร ตลอดจนได้รู้ว่า เราไม่ต้องไปหาซื้อเมล็ดพันธุ์ใหม่ก็ได้ แถมถ้าบางคนหัวการค้าสักหน่อย อ่านจบเรื่องผักที่ให้เมล็ดพันธุ์มาก ก็สามารถต่อยอดได้เลยค่ะ พอจะมองเห็นภาพบ้างแล้วใช่ไหมคะว่า ทำไมผู้เขียนถึงได้สนใจผักที่ปลูกแล้วได้เมล็ดพันธุ์เยอะ ซึ่งมีผักจำนวนมากเลยทีเดียว ที่ปลูกครั้งเดียวแต่ได้ลูกหลานเป็นเมล็ดแบบจุใจ ซึ่งในบทความนี้ผู้เขียนจะขอนำเสนอไว้เป็นแนวทางเพียงส่วนหนึ่งเท่านั้นนะคะ เพราะเชื่อมั่นว่าหลายคนน่าจะกำลังมองหาตัวอย่างของผักแบบนี้อยู่ และถ้าอยากรู้แล้วว่า มีผักอะไรบ้างนะ ที่ปลูกแล้วให้เมล็ดพันธุ์เยอะ งั้นเรามารู้จักกันเลยดีกว่าค่ะ กับเนื้อหาที่น่าสนใจดังต่อไปนี้ 1. ผักชีลาว การที่ผักชีลาวจะให้เมล็ดพันธุ์เยอะๆ ได้นั้น หลักสำคัญอยู่ที่การปล่อยให้ต้นผักชีลาวได้เจริญเติบโตเต็มที่จนถึงช่วงออกดอก เมื่อดอกเริ่มบานและโรยแล้ว จะเริ่มติดฝักและพัฒนาเป็นเมล็ด เมื่อฝักแก่จนเป็นสีน้ำตาลและแห้ง ก็เป็นสัญญาณว่าเมล็ดพร้อมเก็บเกี่ยวแล้ว การไม่ตัดหรือเก็บเกี่ยวผักชีลาวในช่วงที่กำลังออกดอกและติดฝักนี้เอง จะทำให้เราได้เมล็ดพันธุ์จำนวนมากสำหรับเก็บไว้ขยายพันธุ์ต่อไปได้เรื่อยๆ นะคะ 2. มะอึก การปลูกมะอึกให้ได้เมล็ดพันธุ์เยอะๆ หัวใจสำคัญอยู่ที่การปล่อยให้ผลมะอึกสุกคาต้นจนเต็มที่ สังเกตได้จากสีของผลที่จะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองอมส้ม และผิวจะเริ่มนิ่มเล็กน้อย เมื่อผลสุกเต็มที่แล้ว เราสามารถเก็บผลมาผ่าเอาเมล็ดด้านในออกมาได้ ซึ่งในหนึ่งผลจะมีเมล็ดอยู่จำนวนมาก จากนั้นนำเมล็ดที่ได้ไปตากแดดให้แห้งสนิท ก็จะได้เมล็ดพันธุ์มะอึกไว้สำหรับปลูกในฤดูกาลต่อไป หรือจะแบ่งปันให้คนอื่นๆ ได้ลองปลูกกันด้วยก็ได้ค่ะ 3. ผักชีฝรั่ง หลายคนอาจไม่รู้ว่าผักชีฝรั่งก็สามารถให้เมล็ดพันธุ์ได้เยอะเหมือนกันนะคะ เคล็ดลับคือหลังจากที่เราเก็บเกี่ยวใบผักชีฝรั่งไปสักพักแล้ว ให้ลองปล่อยให้ต้นเขาแทงช่อดอกขึ้นมา เมื่อดอกบานและโรยไปในที่สุด ก็จะเริ่มติดเมล็ดเล็กๆ สีน้ำตาล ซึ่งเราต้องรอจนเมล็ดเหล่านี้แห้งสนิทและเป็นสีน้ำตาลเข้ม จึงจะสามารถเก็บเกี่ยวได้ การปล่อยให้ผักชีฝรั่งออกดอกและติดเมล็ดโดยไม่ตัดทิ้ง จะทำให้เราได้เมล็ดพันธุ์จำนวนมากไว้ใช้ปลูกต่อ หรือแบ่งปันให้เพื่อนบ้านได้ลิ้มลองผักชีฝรั่งที่เราปลูกเองกับมือค่ะ 4. ถั่วแปบ การปลูกถั่วแปบให้ได้เมล็ดพันธุ์เยอะๆ นั้น ไม่ยากเลยค่ะ หลักสำคัญคือรอให้ฝักถั่วแปบแก่และแห้งคาต้น สังเกตได้จากสีของฝักที่จะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลอ่อนหรือน้ำตาลเข้ม และฝักจะเริ่มแห้งกรอบ เมื่อฝักแก่เต็มที่แล้ว เราก็สามารถเก็บเกี่ยวฝักมาแกะเอาเมล็ดข้างในออกมาได้ ซึ่งในแต่ละฝักก็จะมีเมล็ดถั่วแปบอยู่หลายเมล็ดเลยทีเดียว จากนั้นนำเมล็ดที่ได้ไปตากแดดให้แห้งสนิท เพียงเท่านี้เราก็จะมีเมล็ดพันธุ์ถั่วแปบไว้ปลูกต่อในรุ่นต่อไป หรือจะแบ่งปันให้เพื่อนบ้านได้ลองปลูกถั่วแปบอร่อยๆ ไว้ทานเองก็ได้ค่ะ 5. กะเพรา อยากได้เมล็ดพันธุ์กะเพราเยอะๆ ไว้ปลูกต่อ ไม่ยากเลยค่ะ เพียงแค่เราปล่อยให้ต้นกะเพราที่เราปลูกออกดอก เมื่อดอกเริ่มแก่และแห้ง ก็จะเริ่มเห็นเป็นฝักเล็กๆ สีน้ำตาลเข้ม ซึ่งภายในฝักเหล่านี้คือเมล็ดพันธุ์กะเพราจำนวนมากที่เราสามารถเก็บเกี่ยวได้ โดยรอให้ฝักแห้งสนิทดีเสียก่อน แล้วค่อยเด็ดมาขยี้เบาๆ ก็จะได้เมล็ดกะเพราเล็กๆ ออกมาเต็มไปหมด นำเมล็ดที่ได้ไปตากลมให้แห้งสนิท เก็บไว้ในที่แห้งและเย็น เราก็จะมีเมล็ดพันธุ์กะเพราไว้ใช้ปลูกเองได้เรื่อยๆ 6. ยี่หร่า การปลูกยี่หร่าให้ได้เมล็ดพันธุ์เยอะๆ นั้นคล้ายกับการปลูกกะเพราเลยค่ะ คือเมื่อต้นยี่หร่าโตเต็มที่และเริ่มออกดอก เราก็แค่ปล่อยให้ดอกเหล่านั้นแก่และแห้งคาต้นไปเรื่อยๆ สังเกตได้ว่าดอกจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลและเริ่มมีฝักเล็กๆ ภายในฝักเหล่านี้จะมีเมล็ดพันธุ์ยี่หร่าอยู่มากมาย รอจนฝักแห้งสนิทดีแล้ว ค่อยเก็บเกี่ยวมาขยี้เบาๆ เพื่อนำเมล็ดออกมาตากลมให้แห้งสนิทอีกครั้ง เพียงเท่านี้เราก็จะได้เมล็ดพันธุ์ยี่หร่าไว้ใช้ปลูกต่อได้อีกนาน 7. แมงลัก ถ้าอยากได้เมล็ดแมงลักเยอะๆ ไว้ขยายพันธุ์เอง ง่ายมากๆ ค่ะ แค่ปล่อยให้ต้นแมงลักที่เราปลูกออกดอกจนเต็มที่ เมื่อดอกเริ่มโรยและแห้ง ก็จะเริ่มติดเป็นฝักเล็กๆ สีน้ำตาล ซึ่งภายในฝักเหล่านี้คือที่เก็บเมล็ดแมงลักจำนวนมาก รอจนฝักแห้งสนิทดีแล้ว ค่อยๆ เด็ดออกมาขยี้เบาๆ เมล็ดสีดำเล็กๆ ก็จะหลุดออกมา นำเมล็ดที่ได้ไปตากลมให้แห้งสนิท เก็บไว้ในขวดโหล หรือถุงซิปล็อก ก็สามารถนำไปปลูกต่อได้อีกหลายครั้ง แถมยังแบ่งปันให้เพื่อนบ้านที่ชอบทานแมงลักได้อีกด้วยค่ะ 8. โหระพา การปลูกโหระพาให้ได้เมล็ดพันธุ์เยอะๆ ก็ไม่ได้ซับซ้อนเลยค่ะ หลักการง่ายๆ คือปล่อยให้ต้นโหระพาที่เราปลูกนั้นออกดอก เมื่อดอกเริ่มแก่และแห้ง ก็จะเริ่มเห็นเป็นช่อฝักเล็กๆ สีน้ำตาล ภายในช่อฝักจะมีเมล็ดโหระพาอยู่มากมาย รอจนช่อฝักแห้งสนิทดีแล้ว ค่อยๆ เด็ดออกมาขยี้เบาๆ เมล็ดสีดำเล็กๆ ก็จะหลุดออกมา นำเมล็ดที่ได้ไปตากลมให้แห้งสนิท เก็บไว้ในภาชนะที่แห้งและเย็น เราก็จะมีเมล็ดพันธุ์โหระพาไว้ปลูกต่อได้อีกหลายรุ่นนะคะ 9. ถั่วพู ถ้าคุณผู้อ่านอยากได้เมล็ดพันธุ์ถั่วพูเยอะๆ ไว้ปลูกต่อเองก็ทำได้ง่ายๆ ค่ะ เพียงแค่เราปล่อยให้ฝักถั่วพูแก่คาต้นจนฝักเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลและแห้งสนิท สังเกตว่าฝักจะเริ่มพองออกและมีรอยแตกบ้างเล็กน้อย นั่นแสดงว่าเมล็ดข้างในแก่เต็มที่แล้ว จากนั้นก็เก็บฝักที่แห้งเหล่านั้นมาแกะเอาเมล็ดออกมา ซึ่งในแต่ละฝักจะมีเมล็ดถั่วพูหลายเมล็ดเลยทีเดียว นำเมล็ดที่ได้ไปตากแดดให้แห้งสนิทอีกครั้ง เก็บไว้ในที่แห้งและเย็น เราก็จะมีเมล็ดพันธุ์ถั่วพูไว้ปลูกในฤดูกาลต่อไปได้สบายๆ 10 ผักตระกูลบวบ สำหรับใครที่อยากได้เมล็ดพันธุ์จากผักตระกูลบวบเยอะๆ ไว้ปลูกต่อ ไม่ว่าจะเป็นบวบเหลี่ยม บวบหอม บวบงูหรือน้ำเต้า สิ่งสำคัญคือต้องปล่อยให้ผลแก่คาต้นจนผิวเริ่มเหลืองหรือน้ำตาล และเปลือกแข็งขึ้น เมื่อผลแก่เต็มที่แล้ว เราก็สามารถเก็บมาผ่าเอาเมล็ดข้างในออกมาได้ ซึ่งในหนึ่งผลจะมีเมล็ดจำนวนมากเลยทีเดียว จากนั้นนำไปตากแดดจัดๆ จนแห้งสนิท เพียงเท่านี้เราก็จะได้เมล็ดพันธุ์บวบคุณภาพดีไว้ปลูกในฤดูกาลหน้า หรือจะแบ่งปันให้เพื่อนบ้านได้ลองปลูกบวบอร่อยๆ ไว้ทานเองก็เป็นไอเดียที่ดีนะคะ 11. ถั่วพุ่ม การปลูกถั่วพุ่มให้ได้เมล็ดพันธุ์เยอะๆ นั้นง่ายมากค่ะ เพียงแค่ปล่อยให้ฝักถั่วพุ่มแก่และแห้งคาต้นจนฝักเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลและเริ่มมีรอยเหี่ยวๆ นั่นแสดงว่าเมล็ดข้างในสุกเต็มที่แล้ว จากนั้นก็เก็บฝักที่แห้งเหล่านั้นมาแกะเอาเมล็ดออกมา ซึ่งในแต่ละฝักจะมีเมล็ดถั่วพุ่มอยู่หลายเมล็ดเลยทีเดียว นำเมล็ดที่ได้ไปตากแดดให้แห้งสนิท เก็บไว้ในที่แห้งและเย็น เราก็จะมีเมล็ดพันธุ์ถั่วพุ่มไว้ปลูกต่อได้อีกหลายครั้ง 12. ผักโขม หลายคนอาจจะคุ้นเคยกับการเก็บเกี่ยวใบผักโขมไปทาน แต่จริงๆ แล้วผักโขมก็สามารถให้เมล็ดพันธุ์ได้เยอะเหมือนกันนะคะวิธีง่ายๆ คือหลังจากที่เราเก็บเกี่ยวใบไปบ้างแล้ว ให้ลองปล่อยให้ต้นผักโขมแทงช่อดอกขึ้นมา เมื่อดอกบานและเริ่มแห้ง ก็จะเริ่มเห็นเป็นตุ่มเล็กๆ ซึ่งภายในตุ่มเหล่านี้คือเมล็ดพันธุ์ผักโขม รอจนต้นและช่อดอกแห้งเป็นสีน้ำตาล ก็สามารถเก็บเกี่ยวทั้งต้นมาตากแดดให้แห้งสนิท จากนั้นก็ขยี้เบาๆ เพื่อให้เมล็ดร่วงออกมา เราก็จะได้เมล็ดพันธุ์ผักโขมไว้ปลูกต่อแล้วค่ะ 13. ผักเสี้ยน เพียงแค่เราปล่อยให้ต้นผักเสี้ยนที่เราปลูกออกดอกจนเต็มที่ เมื่อดอกโรยแล้วก็จะเริ่มติดฝักเล็กๆ ยาวๆ คล้ายแคปซูล ซึ่งภายในฝักเหล่านี้จะมีเมล็ดผักเสี้ยนอยู่จำนวนมาก รอจนฝักแก่จัดเป็นสีน้ำตาลและแห้งสนิท ก็สามารถเก็บเกี่ยวทั้งต้นมาตากแดดให้แห้งสนิท จากนั้นก็ทุบหรือขยี้เบาๆ เพื่อให้เมล็ดร่วงออกมา เราก็จะได้เมล็ดพันธุ์ผักเสี้ยนไว้ปลูกต่อในรุ่นต่อไป หรือจะแบ่งปันให้เพื่อนบ้านได้ลองปลูกผักพื้นบ้านที่มีประโยชน์ชนิดนี้ก็ได้ค่ะ 14. ผักกาดหิ่น หลักการง่ายๆ คือหลังจากที่เราเก็บเกี่ยวใบผักกาดหิ่นไปทานบ้างแล้ว ให้เราปล่อยให้ต้นผักกาดหิ่นนั้นแทงช่อดอกสูงขึ้นมา เมื่อดอกบานและเริ่มแก่ก็จะเริ่มติดฝักเล็กๆ ยาวๆ ภายในฝักจะมีเมล็ดผักกาดหิ่นอยู่จำนวนมาก รอจนฝักแก่จัดเป็นสีน้ำตาลและแห้งสนิท ก็สามารถเก็บเกี่ยวทั้งต้นมาตากแดดให้แห้งสนิท จากนั้นก็ทุบหรือขยี้เบาๆ เพื่อให้เมล็ดเล็กๆ สีดำร่วงออกมา เราก็จะได้เมล็ดพันธุ์ผักกาดหิ่นไว้ปลูกในฤดูกาลต่อไป 15. มะเขือเทศ เคล็ดลับอยู่ที่การเลือกผลมะเขือเทศที่สุกงอมเต็มที่ มีสีแดงจัดและนิ่มเล็กน้อย จากนั้นนำผลมาผ่าครึ่ง บีบเอาเนื้อและเมล็ดออกมาใส่ในภาชนะ เติมน้ำเล็กน้อยแล้วปล่อยทิ้งไว้ประมาณ 2-3 วันเพื่อให้เนื้อหุ้มเมล็ดเกิดการหมัก ซึ่งจะช่วยให้เมล็ดงอกได้ดีขึ้นหลังจากนั้นให้ล้างเมล็ดด้วยน้ำสะอาดหลายๆ ครั้ง จนเหลือแต่เมล็ดสีขาวครีม นำไปผึ่งลมบนกระดาษทิชชูจนแห้งสนิท เก็บไว้ในที่แห้งและเย็น เราก็จะมีเมล็ดพันธุ์มะเขือเทศไว้ปลูกต่อได้อีกมากมายเลยค่ะ 16. ผักปลัง สำหรับใครที่สนใจอยากเก็บเมล็ดพันธุ์ผักปลังไว้ปลูกต่อเองนั้นทำได้ไม่ยากเลยค่ะ เพียงแค่เราปล่อยให้ต้นผักปลังเลื้อยและออกดอก เมื่อดอกร่วงโรยไปแล้วก็จะเริ่มติดเป็นผลเล็กๆ กลมๆ สีม่วงดำ เมื่อผลสุกเต็มที่และเริ่มนิ่ม เราก็สามารถเก็บผลเหล่านี้มาขยี้เบาๆ ในน้ำ จากนั้นล้างเอาเนื้อและเปลือกออกให้หมด เราก็จะเห็นเมล็ดสีดำเล็กๆ จมอยู่ด้านล่าง นำเมล็ดที่ได้ไปผึ่งลมบนกระดาษทิชชูจนแห้งสนิท เก็บไว้ในที่แห้งและเย็น เพียงเท่านี้เราก็จะมีเมล็ดพันธุ์ผักปลังไว้ปลูกในฤดูกาลต่อไปได้เยอะแยะเลยค่ะแถมยังเป็นวิธีที่ช่วยให้เรามีผักปลังสดๆ ไว้ทานได้ตลอดทั้งปีอีกด้วย 17. มะเขือเปราะ เพียงแค่เราปล่อยให้ผลมะเขือเปราะแก่คาต้นจนผิวเริ่มเหลืองหรือน้ำตาลอ่อนๆ และเริ่มนิ่มลงเล็กน้อย จากนั้นก็เก็บผลแก่เหล่านั้นมาผ่าครึ่ง แล้วใช้ช้อนขูดเอาเนื้อและเมล็ดข้างในออกมาใส่ในภาชนะ เติมน้ำเล็กน้อยแล้วทิ้งไว้สักพัก เพื่อให้เนื้อหุ้มเมล็ดหลุดออกง่ายขึ้น จากนั้นก็ล้างเมล็ดด้วยน้ำสะอาดหลายๆ ครั้ง จนเหลือแต่เมล็ดสีขาวครีม นำไปผึ่งลมบนกระดาษหรือผ้าบางๆ ในที่ร่มจนแห้งสนิท เก็บไว้ในที่แห้งและเย็น เราก็จะมีเมล็ดพันธุ์มะเขือเปราะไว้ปลูกต่อได้อีกมากมายค่ะ 18. ผักก้านจอง หลายคนอาจจะยังไม่คุ้นเคยกับการเก็บเมล็ดพันธุ์จากผักก้านจองแต่จริงๆ แล้วทำได้ไม่ยากเลยค่ะ เพียงแค่เราปล่อยให้ต้นผักก้านจองที่เราปลูกออกดอก เมื่อดอกร่วงโรยไปแล้วก็จะเริ่มติดเป็นฝักเล็กๆ ยาวๆ คล้ายฝักถั่ว ซึ่งภายในฝักเหล่านี้จะมีเมล็ดผักก้านจองอยู่จำนวนมาก รอจนฝักแก่จัดเป็นสีน้ำตาลและแห้งสนิท ก็สามารถเก็บเกี่ยวทั้งต้นมาตากแดดให้แห้งสนิท จากนั้นก็ทุบหรือขยี้เบาๆ เพื่อให้เมล็ดเล็กๆ สีดำร่วงออกมา เราก็จะได้เมล็ดพันธุ์ผักก้านจองไว้ปลูกต่อในรุ่นต่อไป 19. กระถิน การปลูกกระถินให้ได้เมล็ดพันธุ์เยอะๆ นั้นง่ายมากค่ะ เพียงแค่เราปล่อยให้ฝักกระถินแก่และแห้งคาต้นจนฝักเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเข้มและเริ่มปริแตกออกมา นั่นแสดงว่าเมล็ดข้างในสุกเต็มที่แล้วจากนั้นก็เก็บฝักที่แห้งเหล่านั้นมาแกะเอาเมล็ดสีน้ำตาลเข้มข้างในออกมา ซึ่งในแต่ละฝักจะมีเมล็ดกระถินอยู่หลายเมล็ดเลยทีเดียว นำเมล็ดที่ได้ไปตากแดดให้แห้งสนิท เก็บไว้ในที่แห้งและเย็น เราก็จะมีเมล็ดพันธุ์กระถินไว้ปลูกต่อ หรือจะนำไปเพาะขยายพันธุ์เป็นต้นกล้าสำหรับปลูกในพื้นที่อื่นๆ ได้อีกด้วยค่ะ และทั้งหมดนั้นคือตัวอย่างของผักที่ปลูกครั้งเดียว สามารถมีเมล็ดพันธุ์เยอะแยะสำหรับการปลูกในครั้งถัดไปค่ะ โดยต้องบอกว่าหลายอย่างที่นี่ค่ะ ได้แก่ มะอึก ผักชีฝรั่ง มะเขือเทศ มะเขือเปราะ บวบหอม บวบงู ถั่วพุ่ม ผักเสี้ยน แมงลัก กะเพรา ซึ่งผักที่ให้เมล็ดพันธุ์มาก เป็นผักอีกหนึ่งชนิดที่ผู้เขียนให้ความสนใจมากค่ะ เพราะว่าการที่เราสามารถปลูกผักชนิดหนึ่งได้แล้ว และยังสามารถให้ลูกหลายผ่านเมล็ดพันธุ์ได้ นอกจากจะช่วยลดต้นทุนการในปลูกผักแล้ว ความสามารถในการปรับตัวได้ในรุ่นถัดไปในสิ่งแวดล้อมและดินของเราก็ดีกว่าค่ะ ซ่งก็จะทนโรคและเกิดได้ดีด้วย จะว่าเป็นการคัดพันธุ์ที่เข้ากับบริบทของเราก็ว่าได้ ในขณะที่ถ้าเราไปซื้อเมล็ดพันธุ์ใหม่ตลอด ความเสี่ยงที่ผักจะไม่เกิดหรือดูแลยาก ก็มีความเป็นไปได้สูง ซึ่งตอนนี้ผู้เขียนได้สะสมเมล็ดพันธุ์ส่วนหนึ่งเอาไว้เหมือนกันค่ะ คือ ถั่วพู ถั่วพุ่ม ส่วนเมล็ดอื่นๆ ผู้เขียนใช้การหว่านจากเมล็ดพันธุ์โดยตรงลงไปในดินที่ว่างๆ เพียงเท่านี้ก็ทำให้เรามีผักชนิดนั้นในรุ่นต่อไปได้ง่ายๆ แล้วค่ะ ยังไงนั้นหากคุณผู้อ่านสนใจ ก็ลองเลือกผักมาสักชนิด แล้วลองปลูกดูค่ะ อย่างไรก็ตามการจะได้เมล็ดพันธุ์เยอะแยะ ต้องเกิดจากการดูแลผักในช่วงที่มีการเจริญเติบโตดีพอสมควร จากนั้นให้เหลือไว้เพื่อเอาเมล็ดพันธุ์นะคะ ถ้าทำแบบนี้ได้เราถึงจะมีเมล็ดพันธุ์ของผักชนิดต่างๆ แบบเหลือเฟือค่ะ ด้วยความตั้งใจ ผู้เขียนหวังว่าบทความนี้จะเป็นประโยชน์กับคุณผู้อ่านไม่มากก็น้อย หากสนใจเนื้อหาเช่นนี้อีก อย่าลืมกดติดตามหรือบุ๊กมาร์กโปรไฟล์ไว้ เพื่อรับข้อมูลใหม่ๆ ในบทความต่อไปค่ะ เครดิตภาพประกอบบทความ ภาพหน้าปก โดย Greta Hoffman จาก Pexels ภาพประกอบเนื้อหาโดยผู้เขียน ออกแบบภาพหน้าปกโดยผู้เขียนใน Canva เกี่ยวกับผู้เขียน ภัคฒ์ชาลิสา จำปามูล จบการศึกษา: พยาบาลศาสตรบัณฑิต จากวิทยาลัยพยาบาลศรีมหาสารคาม กระทรวงสาธารณสุข และสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต (อนามัยสิ่งแวดล้อม) จากมหาวิทยาลัยขอนแก่น มีความสนใจและประสบการณ์เกี่ยวกับ: สุขภาพ จิตวิทยาเชิงบวก การจัดการน้ำเสียและสิ่งปฏิกูล บทความอื่นที่คล้ายกันโดยผู้เขียน 10 ผักที่ปลูกง่าย มีอะไรบ้าง สามารถใช้พื้นที่ในบ้านได้ 12 ผักสวนครัวต้องมี ใ้ช้ทำอาหารบ่อย สารพัดประโยชน์ ปลูกง่าย 15 ผักสวนครัวปลูกครั้งเดียว แต่เก็บกินได้ตลอด มีอะไรบ้าง เปิดประสบการณ์ความบันเทิงที่หลากหลายสุดปัง บน App TrueID โหลดเลย ฟรี !