24 ต.ค. วันชะนีสากล นักร้องแห่งผืนป่าที่ใกล้สูญพันธุ์

ทุกวันที่ 24 ตุลาคมของทุกปี ถือเป็น “วันชะนีสากล” (International Gibbon Day) วันที่ถูกกำหนดขึ้นเพื่อสร้างความตระหนักรู้เกี่ยวกับ “ชะนี” สัตว์ป่าที่มีบทบาทสำคัญต่อระบบนิเวศ แต่กำลังเผชิญภาวะเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์อย่างหนัก

วันดังกล่าวริเริ่มขึ้นราวปี พ.ศ. 2558 โดยองค์กรอนุรักษ์ธรรมชาตินานาชาติ (IUCN) และเครือข่ายนักอนุรักษ์ชะนีในเอเชีย เพื่อให้ประชาชนทั่วโลกร่วมกันเรียนรู้ เข้าใจ และร่วมปกป้องสิ่งมีชีวิตที่ถูกขนานนามว่า “นักร้องแห่งผืนป่า” (Forest Singers) ให้คงอยู่คู่ผืนป่าต่อไป

ชะนี (Gibbon) เป็นลิงไม่มีหางในวงศ์ Hylobatidae จัดอยู่ในกลุ่มวานรใหญ่ (apes) แต่มีขนาดเล็กกว่า กอริลลา ชิมแปนซี หรืออุรังอุตัง ลักษณะเด่นคือแขนยาวกว่าขา ทำให้สามารถ “ห้อยโหน” หรือ เคลื่อนไหวไปตามกิ่งไม้ได้อย่างรวดเร็วและอ่อนช้อย ถือเป็นสัญลักษณ์ของการปรับตัวที่สมบูรณ์แบบในชีวิตกลางป่า

อาหารหลักของชะนีคือผลไม้สุก เสริมด้วยใบไม้ ดอกไม้ และแมลงขนาดเล็ก พฤติกรรมการดื่มน้ำของมันก็น่าสนใจ เพราะชะนีจะใช้มือจุ่มน้ำตามคาคบไม้ แล้วเลียกินจากมืออย่างช้าๆ หรือเลียหยดน้ำตามใบไม้หลังฝนตก แสดงถึงความฉลาดและความละเอียดอ่อนในการดำรงชีวิตในป่าฝน

ชะนีส่วนใหญ่อาศัยอยู่เป็นคู่ผัวเดียวเมียเดียว (monogamous) และรวมกันเป็นครอบครัวเล็กๆ ประมาณ 2–4 ตัว บางกลุ่มอาจมีมากถึง 6 ตัว สิ่งที่โดดเด่นที่สุดคือ “เสียงร้องประสานคู่” ของชะนีตัวผู้และตัวเมียในยามเช้า เป็นทั้งการประกาศอาณาเขต สื่อสารกับคู่รัก และย้ำความสัมพันธ์ในครอบครัวเสียงร้องของชะนีจึงเปรียบเหมือนบทเพลงธรรมชาติที่บอกให้โลกรู้ว่าป่ายังมีชีวิตอยู่

ประเทศไทยเป็นถิ่นอาศัยสำคัญของชะนีหลายชนิด เช่น ชะนีมือขาว ชะนีมงกุฎ ชะนีแก้มขาว และชะนีดำ พบได้ในพื้นที่ป่าฝนภาคใต้ ตะวันตก และภาคเหนือของประเทศ แต่จำนวนลดลงอย่างต่อเนื่อง ภัยคุกคามหลักได้แก่การสูญเสียถิ่นอาศัย จากการตัดไม้และแผ้วถางป่าเพื่อเกษตรกรรม การล่าและค้าสัตว์ป่า โดยเฉพาะลูกชะนีที่ถูกนำมาขายเป็นสัตว์เลี้ยง ซึ่งมักเกิดจากการฆ่าแม่ชะนี รวมถึงการรบกวนจากมนุษย์ ทั้งเสียงดัง การท่องเที่ยวในพื้นที่เปราะบาง รวมถึงถนนที่ตัดผ่านเขตอนุรักษ์

ข้อมูลจากเครือข่ายอนุรักษ์ชะนีเอเชีย (Gibbons Asia) ระบุว่า ปัจจุบันชะนี 20 ชนิดทั่วโลกถูกจัดอยู่ในบัญชีสัตว์ป่าที่ถูกคุกคามของ IUCN โดยกว่า 90% อยู่ในสถานะ “ใกล้สูญพันธุ์” หรือ “ใกล้สูญพันธุ์ขั้นวิกฤติ” ตัวอย่างเช่น ชะนีไหหลำ (Hainan Gibbon) ซึ่งเหลือในธรรมชาติน้อยกว่า 40 ตัว ถือเป็นวานรใหญ่ที่หายากที่สุดในโลก

นอกจากนี้ ชะนียังทำหน้าที่สำคัญในระบบนิเวศป่าฝน คือเป็น “ผู้กระจายเมล็ดพันธุ์ไม้” เมื่อกินผลไม้แล้วถ่ายเมล็ดทิ้งในพื้นที่ต่างๆ ช่วยให้ป่าสามารถฟื้นตัวและคงความหลากหลายทางชีวภาพได้อย่างต่อเนื่อง การรักษาชะนีจึงไม่ใช่เพียงการรักษาสัตว์ชนิดหนึ่ง แต่คือการรักษาป่าทั้งผืนไว้