“โลกร้อน” ทำศัตรูพืชโตเร็ว เขย่าความมั่นคงอาหารโลก

นักวิทยาศาสตร์เตือน วิกฤตสภาพภูมิอากาศกำลังเร่งการระบาดของศัตรูพืช ส่งผลให้การสูญเสียอาหารทั่วโลกเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว พร้อมชี้ว่าโลกกำลังอยู่ในช่วง “ยืมเวลาอนาคตมาใช้” และอาจเผชิญแรงกระแทกครั้งใหญ่ด้านความมั่นคงอาหาร หากไม่เร่งปรับระบบเกษตรให้ยืดหยุ่นมากขึ้น

การวิเคราะห์ล่าสุดระบุว่า ภาวะโลกร้อนกำลังทำให้ศัตรูพืชทำลายผลผลิตทางการเกษตรได้มากขึ้น โดยเฉพาะพืชอาหารหลักของโลกอย่างข้าวสาลี ข้าว และข้าวโพด ซึ่งคาดว่าความเสียหายจากศัตรูพืชจะเพิ่มขึ้นราวร้อยละ 46 ร้อยละ 19 และร้อยละ 31 ตามลำดับ หากอุณหภูมิเฉลี่ยของโลกเพิ่มขึ้นถึง 2 องศาเซลเซียส

นักวิจัยชี้ว่า โลกโชคดีที่ยังไม่เผชิญวิกฤติอาหารครั้งใหญ่ในตอนนี้ แต่สถานการณ์ดังกล่าวอาจเป็นเพียงเรื่องชั่วคราว พร้อมเตือนว่าจำเป็นต้องเร่งปรับเปลี่ยนระบบอาหาร ทั้งการกระจายความหลากหลายของพืชผล และการฟื้นฟูศัตรูธรรมชาติของแมลงศัตรูพืช เพื่อรับมือกับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้น ซึ่งภาวะโลกร้อนนั้น ได้เอื้อให้แมลงศัตรูพืชหลายชนิด เช่น เพลี้ย เพลี้ยกระโดด หนอนเจาะลำต้น หนอนผีเสื้อ และตั๊กแตน เติบโตและแพร่พันธุ์ได้รวดเร็วขึ้น อุณหภูมิที่สูงขึ้นทำให้แมลงสามารถขยายพันธุ์ได้หลายรุ่นต่อปี มีช่วงเวลาทำลายพืชยาวนานขึ้น เนื่องจากฤดูหนาวสั้นลง และยังสามารถขยายถิ่นอาศัยไปยังพื้นที่ที่เคยหนาวเกินกว่าจะอยู่รอดได้ ทั้งในละติจูดที่ไกลจากเส้นศูนย์สูตรและพื้นที่สูง

นักวิจัยระบุว่า พื้นที่เขตอบอุ่นอย่างยุโรปและสหรัฐอเมริกา จะได้รับผลกระทบจากการเพิ่มจำนวนของศัตรูพืชมากเป็นพิเศษ ขณะที่ในเขตร้อน อุณหภูมิอาจเข้าใกล้ขีดจำกัดของแมลงบางชนิดแล้ว แต่การขยายพื้นที่เกษตรเข้าไปในป่าเขตร้อนกลับยิ่งเปิดโอกาสให้ศัตรูพืชเพิ่มจำนวนมากขึ้น

นอกจากนี้ การเคลื่อนย้ายศัตรูพืชยังเกิดขึ้นรวดเร็วผ่านเครือข่ายการค้าระหว่างประเทศ ขณะเดียวกัน การทำลายถิ่นอาศัยตามธรรมชาติ การใช้สารเคมีทางการเกษตรอย่างเข้มข้น และการขยายพื้นที่เพาะปลูก ล้วนทำให้ผู้ล่าตามธรรมชาติของศัตรูพืชลดลง ส่งผลให้ระบบควบคุมตามธรรมชาติอ่อนแอลง

นักวิทยาศาสตร์ระบุว่า ปัจจุบันศัตรูพืชและโรคของพืชทำลายผลผลิตทางการเกษตรทั่วโลกไปแล้วราวร้อยละ 40 ซึ่งเป็นความท้าทายสำคัญต่อความมั่นคงทางอาหารของมนุษยชาติ ขณะที่ผลกระทบโดยตรงจากภาวะโลกร้อนต่อข้าวสาลี ข้าว และข้าวโพด คาดว่าจะทำให้ผลผลิตลดลงราวร้อยละ 6–10 ต่อการเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิโลกทุก 1 องศาเซลเซียส

ศาสตราจารย์แดน เบบเบอร์ จากมหาวิทยาลัยเอ็กซิเตอร์ สหราชอาณาจักร ระบุว่า ระบบอาหารโลกในปัจจุบันพึ่งพาพืชหลักเพียงไม่กี่ชนิด และเป็นระบบที่เรียบง่ายแต่เปราะบางอย่างยิ่ง การปลูกพืชเชิงเดี่ยวในพื้นที่ขนาดใหญ่ อาจถูกทำลายได้ทั้งหมดจากศัตรูพืชเพียงชนิดเดียว พร้อมเตือนว่า โลกอาจโชคดีมาโดยตลอด แต่ภายใต้แรงกดดันจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ศัตรูพืช และโรคพืชจำนวนมาก จำเป็นต้องเริ่มคิดถึงระบบอาหารที่มีความยืดหยุ่นและทนทานมากขึ้น

งานวิจัยซึ่งตีพิมพ์ในวารสาร Nature Reviews Earth & Environment ระบุว่า การประเมินครั้งนี้ยังถือว่าค่อนข้างระมัดระวัง เนื่องจากพิจารณาเฉพาะแมลงศัตรูพืชและพืชอาหารหลักบางชนิดเท่านั้น ยังไม่รวมโรคจากจุลชีพ เชื้อรา ไส้เดือนฝอย และพืชอาหารชนิดอื่น ๆ อีกจำนวนมาก

นักวิทยาศาสตร์เสนอว่า แนวทางการควบคุมศัตรูพืชที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เช่น การฟื้นฟูถิ่นอาศัยธรรมชาติ เพื่อเพิ่มจำนวนผู้ล่าตามธรรมชาติ รวมถึงการเพิ่มความหลากหลายของพืช การปลูกพืชหลายสายพันธุ์ร่วมกัน และการผสมผสานการปลูกพืชกับการเลี้ยงสัตว์ อาจช่วยเพิ่มความยืดหยุ่นให้ระบบอาหารโลกได้

งานวิจัยยังชี้ว่า เทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ หรือ AI สามารถมีบทบาทสำคัญในการปกป้องพืชผล ด้วยการวิเคราะห์ข้อมูลจากไร่นาและสภาพอากาศ เพื่อคาดการณ์การระบาดของศัตรูพืช และวางแผนรับมือได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น