ขี้เหล็ก เป็นต้นไม้สมุนไพรเกือบทั้งต้นมีประโยชน์ทางยา ใบมีรสขม(มากๆ) ดอกสีเหลืองสดใส จะออกดอกประมาณช่วงเดือนกันยายน - ตุลาคม ใบขี้เหล็กนิยมนำมาทำอาหาร เมนู แกงขี้เหล็กใส่หนังหมู มีทั้งแกงแบบใส่กะทิ และไม่ใส่กะทิ ก่อนนำมาแกงต้องต้มเอาน้ำทิ้งสัก 2 - 3 น้ำ เพื่อให้รสขมจางลง ท่านใดชอบขมมากก็ต้มเอาน้ำทิ้งแค่คร้ังเดียว ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด ซึ่งอยู่ในฝัก เมล็ดขี้เหล็กจะมีขนาดปานกลางไม่เมล็ดเล็กจนเกินไป หยิบจับปลูกง่าย แต่ต้นขี้เหล็กใช้เวลาพอสมควรในการเจริญเติบโต ผู้เขียนชอบเก็บฝักขี้เหล็กบริเวณที่ไปปั่นจักรยาน(เกาะกลางน้ำ) ออกกำลังกาย จะมีต้นขี้เหล็กอยู่หลายสิบต้น เอามาแกะเมล็ดเก็บไว้ปลูก ขี้เหล็ก มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Senna siamen (Lam.) H.S.Irwin & Barneby จัดอยู่ในวงศ์ถั่ว (Fabaceae) และอยู่ในวงศ์ย่อยราชพฤกษ์ (Caesalpinioidwaw หรือ Caeselpiniaceae) ขี้เหล็กมีชื่อท้องถิ่นอื่นๆ ว่า ขี้เหล็กแก่น(ราชบุรี) ขี้เหล็กบ้าน(ลำปาง,สุราษฎร์ธานี) ผักจี้ลี้ แมะขี้แหละพะโด(แม่ฮ่องสอน) ยะหา(ปัตตานี) ขี้เหล็กใหญ๋(ภาคกลาง) ขี้เหล็กหลวง(ภาคเหนือ) และขี้เหล็กจิหรี่(ภาคใต้) เป็นต้นในใบอ่อนและดอกขี้เหล็กพบสารบาราคอล(Barakol) เป็นสารที่ทำให้มีรสขม ซึ่งมีฤทธิ์กดประสาท คลายเครียด กระตุ้นการนอนหลับ แก่นและใบขี้เหล็ก รักษาโรคเบาหวาน รักษาโรคบิด ขับปัสสาวะ รักษานิ่ว เป็นยาระบาย รักษาแผล ฝี รักษาโรคเหน็บชา ลดความดันโลหิตสูง รากขี้เหล็ก รักษาไข้ ไข้กลับ แก้ไข้บำรุงธาตุดอกขี้เหล็ก รักษาเส้นประสาท นอนไม่หลับ รักษาโรคหืด รักษาโรคโลหิตพิการ รักษารังแค ขับพยาธิฝักขี้เหล็ก แก้พิษไข้ ขับเสมหะ เปลือกแก้ริดสีดวงทวาร รักษาโรคหิด แก้กระพี้ แก้ร้อนกระสับกระส่ายเพราะพิษไข้ แก้กระษัย ถ่ายพิษ ขับถ่ายโลหิตเสีย บำรุงโลหิต ลำต้นและกิ่งขี้เหล็ก เป็นยาระบาย รักษาโรคผิวหนัง แก้โรคกระษัย แก้นิ่ว ขับปัสสาวะ ขับระดูขาวด้วยรสชาติที่ขมของขี้เหล็กในการจะนำขี้เหล็กมาทำยาเพื่อรักษาโรค จึงมีการนำขี้เหล็กมาแปรรูป อาทิ เป็นยาลูกกลอน ยาแคปซูล ชาใบขี้เหล็ก ชาดอกขี้เหล็กชงดื่ม ดอกขี้เหล็กอบแห้ง แก่นขี้เหล็กอบแห้ง ผงใบขี้เหล็ก ฯลฯ เพื่อให้รับประทานง่ายขึ้น นอกจากนี้ยังมีการนำใบขี้เหล็กไปแปรรูปเป็นขี้เหล็กอบแห้ง ขี้เหล็กตากแห้ง สำหรับนำมาปรุงอาหาร ทำแกงกะทิขี้เหล็ก แกงขี้เหล็กใส่หนังหมู ฯลฯ วิธีการใช้ นำขี้เหล็กอบแห้งมาแช่น้ำให้นิ่ม แล้วใช้ประกอบอาหารได้เลย จากนี้ยังมีผู้ประกอบการนำขี้เหล็กมาทำแกงขี้เหล็กกึ่งสำเร็จรูป KAENG KHE HLEK ภายในซองจะมีผงแกง มีขี้เหล็กอบแห้ง ส่วนหนังหมู เนื้อหมู ผัก สามารถนำมาปรุงเพิ่มได้ตามชอบ เครดิตขอบคุณข้อมูลจาก ฤทธิ์สงบนิ่งของปลาดุกอุยเทศและฤทธิ์ต้านแบคทีเรียของสารสกัดจากกานพลูและขี้เหล็ก สุริยา วงศ์เผ่าสกุลขอบคุณข้อมูลจาก รายงานการวิจัย ผลของสารสกัดจากพืชสมุนไพรบางชนิดในเขตพื้นที่มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารีที่มีต่อการทำงานของเอนไซม์ไลเปส เอนไซม์อะไมเลส และเอนไซม์กลูโคซิเดส ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.รุ่งฤดี ศรีสวัสดิ์ขอบคุณข้อมูลจาก เพจเฟซบุ๊ค KAENG KHE HLEK -แกงขี้เหล็กสำเร็จรูปภาพปก ภาพประกอบโดยผู้เขียนเปิดประสบการณ์ความบันเทิงที่หลากหลายสุดปัง บน App TrueID โหลดเลย ฟรี !