แรงงานกัมพูชาในไทย: ไทยพึ่งพาแค่ไหน? ใครเสียหายหากต้องกลับประเทศ?

‘ส่งแรงงานกัมพูชากลับประเทศ’  ‘เลิกจ้างคนกัมพูชา’

จากกรณีข้อพิพาทดินแดนระหว่างไทย-กัมพูชาที่ตึงเครียดในช่วงสัปดาห์ที่ผ่านมา ทำให้เกิดกระแส และการพูดถึงการไล่แรงงานกัมพูชากลับประเทศ ไปถึงให้เลิกจ้างแรงงานชาวกัมพูชา ซึ่งทางด้านสื่อของกัมพูชาอย่าง Khmer Times ก็ได้ลงบทความว่าประเทศไทยมีแนวโน้มที่จะเผชิญกับความสูญเสียทางเศรษฐกิจอย่างมากหากไม่มีแรงงานข้ามชาติ 1.2 ล้านคนของกัมพูชาในประเทศ

แท้จริงแล้วไทยพึ่งแรงงานกัมพูชาแค่ไหน ? มีแรงงานอยู่ในภาคธุรกิจอุตสาหกรรมอะไรบ้าง และนอกจากไทยที่พึ่งพิงกัมพูชาแล้ว ชาวกัมพูชาเองก็พึ่งพิงไทยในฐานะตลาดแรงงาน จนอาจมองได้ว่า ไม่ใช่แค่ใครฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งที่จะสูญเสีย แต่เป็นทั้งสองฝ่าย เพราะเราต่างก็พึ่งพากันและกันอยู่ 

ไทยพึ่งพาแรงงานกัมพูชาแค่ไหน ?

ปฏิเสธไม่ได้ว่า ในสถานการณ์ปัจจุบัน แรงงานข้ามชาติกลายเป็นฟันเฟืองหนึ่งที่สำคัญในระบบเศรษฐกิจไทย โดยเฉพาะแรงงานไร้ฝีมือจากประเทศเพื่อนบ้านในกลุ่ม CLMV จากกัมพูชา ลาว เมียนมา และเวียดนาม 

รายงานจากสถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์ ชี้ว่าในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา ลูกจ้างในระบบที่คลอบคลุมประกันสังคมมาตรา 33 ของไทย มีอัตราโตขึ้นมากกว่า 1.6 ล้านคน แต่กว่าร้อยละ 55 ของลูกจ้างที่เพิ่มขึ้นนั้นเป็นแรงงานต่างชาติ โดยเฉพาะจาก 3 ประเทศกัมพูชา ลาว เมียนมา

ทั้งนี้เมื่อไปดูสถิติย้อนหลัง 15 ปีของจำนวนแรงงานข้ามชาตินั้น ยังพบว่ามีจำนวนสูงขึ้นเรื่อยๆ จาก 1.5 ล้านในปี 2553 มาเป็นถึง 3.2 ล้านคนในปี 3,289,536 คนในปี 2567

แล้วในจำนวนนี้ มีแรงงานกัมพูชาอยู่เท่าไหร่ ?

จากข้อมูลสถิติการทำงานของคนต่างด้าวประจำเดือนเมษายน ปี 2568  ของสำนักบริหารแรงงานต่างด้าว กรมการจัดหางาน กระทรวงแรงงาน พบว่าแรงงานข้ามชาติกัมพูชาส่วนใหญ่มาอยู่ในไทยด้วย

• มาตรา 59: หมายถึงแรงงานต่างชาติที่เข้ามาทำงานในประเทศไทยภายใต้ บันทึกความเข้าใจ (MoU) ระหว่างรัฐบาลไทยกับประเทศต้นทาง

• มาตรา 64: หมายถึงแรงงานต่างชาติสัญชาติ เมียนมา ลาว และกัมพูชา ที่เข้ามาทำงาน บริเวณชายแดน ในลักษณะ ไป–กลับหรือตามฤดูกาล เฉพาะในพื้นที่ที่กำหนด

• มาตรา 63/2: เป็นกลุ่มแรงงานต่างชาติที่ได้รับอนุญาตให้อยู่ในราชอาณาจักรเป็นกรณีพิเศษ ตามมติคณะรัฐมนตรี โดยมักใช้ในช่วงมีนโยบายผ่อนผันหรือการจดทะเบียนแรงงานผิดกฎหมายให้เข้าสู่ระบบ

แต่หากนับทั้งหมดที่เป็นชาวกัมพูชาที่ได้รับอนุญาตทำงานทั่วไทยนั้น อยู่ที่ 516,321 คน เรียกได้ว่ามากที่สุดเป็นอันดับ 2 รองจากแรงงานเมียนมา หรือคิดเป็นประมาณ 15% ของแรงงานต่างชาติทั้งหมด 

ซึ่งพบว่าแรงงานกัมพูชาอยู่ในอุตสาหกรรมก่อสร้างมากที่สุด โดยจากรายงานของสำนักงานบริหารแรงงานต่างด้าวปี 2566 ก็พบว่า มีชาวกัมพูชาในอุตสาหกรรมนี้ถึง 176,783  คน และอุตสาหกรรมที่รองมาคือกิจการต่อเนื่องการเกษตร บริการทั่วไป เกษตรและปศุสัตว์ และผลิตหรือจำหน่ายอาหารและเครื่องดื่ม ทั้งจากรายงานยังพบว่าแรงงานกัมพูชากระจุกอยู่ในภาคกลาง และภาคตะวันออกมากที่สุดด้วย 

แต่ถึงอย่างนั้นจากตัวเลขของกระทรวงแรงงานและการฝึกอบรมอาชีวศึกษาของกัมพูชา กลับชี้ว่า ปัจจุบันมีแรงงานข้ามชาติชาวกัมพูชาที่อาศัยและทำงานในประเทศไทยมากกว่า 1.2 ล้านคน ซึ่งตัวเลขก็สอดคล้องกับชู บุญเอ็ง รมช.มหาดไทยของกัมพูชา ที่ได้เคยกล่าวระหว่างการพบแรงงานกัมพูชาในไทยว่า มีแรงงานกัมพูชาในไทยมากกว่า 1 ล้านคน โดยที่ส่วนหนึ่งไม่ได้เป็นแรงงานที่ถูกต้อง 

ดังนั้นหากแรงงานกัมพูชากว่า 5 แสน ถึงกว่า 1 ล้านคนหายไป อุตสาหกรรมที่ได้รับผลกระทบในการขาดแรงงานมากที่สุดคงเป็นการก่อสร้าง ซึ่งหาแรงงานชาวไทยแทนที่ได้ยากด้วย 

แรงงานกัมพูชาพึ่งพาเงินเดือนจากไทย ในการส่งกลับบ้าน

แต่ถึงอย่างนั้น ไทยก็ไม่ได้เป็นฝ่ายพึ่งพาแรงงานกัมพูชาฝ่ายเดียว เพราะแรงงานเหล่านี้ก็พึ่งพาไทยในฐานะตลาดแรงงานในการทำงาน และส่งเงินกลับบ้านเช่นกัน 

จากการสัมภาษณ์ของสำนักข่าว NBT กับวัน แรงงานชาวกัมพูชาในไทย เขากล่าวว่า มีความกังวล และไม่อยากให้เกิดเหตุใดๆ กับทั้ง 2 ประเทศเพราะคนที่ลำบากคือประชาชน ซึ่ง คนกัมพูชาก็มาอยู่ไทยเยอะเหมือนกัน เช่นเขาที่มาทำงานที่ไทยได้ 5 ปีแล้ว 

ซึ่งข้อมูลจากกระทรวงแรงงานและการฝึกอบรมวิชาชีพของกัมพูชาเอง ก็ได้รายงานว่า ในปี 2024 ชาวกัมพูชากว่า 1.38 ล้านคนที่ทำงานในต่างประเทศ ได้ส่งเงินกลับบ้านประมาณ 

2.95 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ (ประมาณ 107,675 ล้านบาท) ซึ่งในจำนวนนี้ แรงงานกัมพูชามาอยู่ที่ไทยมากที่สุดถึง 1.2 ล้านคน รองลงมาคือ เกาหลีใต้ ญี่ปุ่น มาเลเซีย สิงคโปร์ ฮ่องกง และซาอุดีอาระเบีย

รายงานยังชี้ว่า คนงานกัมพูชาในประเทศไทยและมาเลเซียคาดว่าจะมีค่าจ้างเฉลี่ยต่อเดือนประมาณ 400 ดอลลาร์ (14,600 บาท) 

ดังนั้นหากคิดจำนวนแรงงานกัมพูชา และเงินเดือนต่อปีนั้น จะคำนวณได้ว่าแรงงานชาวกัมพูชาที่ทำงานในประเทศไทย สร้างรายได้รวมกว่า 5.76 พันล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปี หรือคิดเป็น ราว 210,000 ล้านบาท 

อย่างไรก็ตาม หากรายได้ทั้งหมดไม่ได้ถูกส่งกลับประเทศต้นทาง แต่คำนวณค่าใช้จ่ายทั่วไปในไทย  ซึ่งโดยทั่วไป แรงงานข้ามชาติจะส่งเงินกลับประเทศราว 40–60% ของรายได้ ซึ่งหากใช้ค่าเฉลี่ยกลางที่ประมาณ 50% ก็จะเท่ากับว่าเงินโอนกลับกัมพูชาจากแรงงานในไทย มีมูลค่าราว 105,000 ล้านบาทต่อปี เม็ดเงินจำนวนมหาศาลนี้ไม่เพียงสะท้อนบทบาทของแรงงานกัมพูชาในระบบเศรษฐกิจไทยเท่านั้น แต่ยังเป็นกลไกสำคัญในการหล่อเลี้ยงเศรษฐกิจฐานรากของกัมพูชาอีกด้วย

อีกทั้งกระทรวงเองยังรายงานว่า แรงงานข้ามชาติเหล่านี้ไม่เพียงส่งเงินกลับมาให้สมาชิกในครอบครัวเท่านั้น แต่ยังนำความเชี่ยวชาญกลับมาใช้พัฒนาประเทศเมื่อกลับบ้านด้วย ซึ่งสอดคล้องกับงานวิจัยสภาวการณ์การเข้ามาของแรงงานกัมพูชาในจังหวัดนครราชสีมา ในปี 2560 ซึ่งได้บรรยายบริบทของแรงงานสัญชาตินี้ว่า มีส่วนน้อยที่ต้องการอยู่อาศัยในไทยตลอดไป ต่างจากแรงงานลาว

ดังนั้นอาจเห็นได้ว่า ทั้งสองประเทศต่างพึ่งพากันและกัน ทั้งในทางเศรษฐกิจ และแรงงาน การพิพาท หรือบาดหมางกันนั้น จึงไม่อาจเพียงกระทบเพียงแค่ไทยฝ่ายเดียว แต่กับแรงงานกัมพูชาที่ทำงานในไทย และอาศัยเงินเดือนจากงานเหล่านี้ในการส่งเลี้ยงครอบครัวทางฝั่งนู้นด้วย