แหนเป็ดใหญ่ คืออะไร มีประโยชน์ และบำบัดน้ำเสียได้ไหม | บทความโดย ภัคฒ์ชาลิสา จำปามูล แหนเป็ดใหญ่เป็นวัชพืชน้ำขนาดเล็กชนิดหนึ่ง ที่มักพบเห็นลอยอยู่บนผิวน้ำตามแหล่งน้ำต่างๆ เช่น หนอง บึง หรือแม้แต่ในนาข้าว โดยลักษณะเด่นของแหนเป็ดใหญ่ คือ มีใบที่เป็นแผ่นกลมเล็กๆ สีเขียว และมีรากเป็นเส้นเล็กๆ ห้อยลงมาใต้น้ำ ถึงแม้ว่าแหนเป็ดใหญ่จะเป็นพืชที่ดูสวยงาม แต่ในหลายๆ กรณีก็ถูกจัดเป็นวัชพืช และเหตุผลที่เรียกว่าวัชพืช นั่นเป็นเพราะว่า การเจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว: แหนเป็ดใหญ่สามารถขยายพันธุ์และเพิ่มจำนวนได้อย่างรวดเร็ว ทำให้ปกคลุมผิวน้ำเป็นบริเวณกว้าง ผลกระทบต่อระบบนิเวศ: การปกคลุมของแหนเป็ดใหญ่ อาจทำให้พืชน้ำชนิดอื่นได้รับแสงแดดไม่เพียงพอ และส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศใต้น้ำ โดยลักษณะของใบของแหนเป็ดใหญ่ ถึงแม้จะมีลักษณะพื้นฐานคือกลมหรือรูปไข่ และมีสีเขียวเข้ม แต่เมื่อสังเกตอย่างละเอียดจะพบความแตกต่างที่น่าสนใจหลายอย่าง ดังต่อไปนี้ ขนาด: ใบของแหนเป็ดใหญ่อาจมีขนาดตั้งแต่เล็กจิ๋วเพียงไม่กี่มิลลิเมตร ไปจนถึงขนาดใหญ่กว่า 1 เซนติเมตร แต่โดยทั่วไปแล้ว ขนาดของใบจะสัมพันธ์กับสภาพแวดล้อมที่แหนเป็ดใหญ่เจริญเติบโต หากมีธาตุอาหารสมบูรณ์ ใบก็จะมีขนาดใหญ่และหนา รูปร่าง: นอกจากรูปกลมและรูปไข่แล้ว ใบของแหนเป็ดใหญ่ยังอาจมีรูปร่างที่แตกต่างออกไป เช่น รูปหัวใจ รูปรี หรือแม้แต่รูปสามเหลี่ยม ซึ่งความแตกต่างของรูปร่างใบนี้ก็ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์และสภาพแวดล้อมเช่นกัน สี: แม้ว่าโดยทั่วไปใบจะมีสีเขียวเข้ม แต่ในบางสายพันธุ์หรือในสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกัน ใบอาจมีสีที่แตกต่างออกไป เช่น สีเขียวอ่อน สีเหลือง หรือแม้แต่สีแดง ซึ่งสีของใบจะเปลี่ยนแปลงไปตามปริมาณของคลอโรฟิลล์และสารสีอื่นๆ ในใบ ผิวใบ: ผิวใบของแหนเป็ดใหญ่อาจเรียบ หรือมีขนเล็กๆ ปกคลุม ซึ่งขนเหล่านี้มีหน้าที่ช่วยลดการสูญเสียน้ำ และป้องกันใบจากความเสียหาย เส้นใบ: เส้นใบของแหนเป็ดใหญ่จะเห็นได้ชัดเจนเมื่อสังเกตใบด้วยกล้องจุลทรรศน์ เส้นใบเหล่านี้มีหน้าที่ลำเลียงน้ำและธาตุอาหารไปยังส่วนต่างๆ ของใบ และลักษณะเด่นของรากแหนเป็ดใหญ่ มีดังนี้ จำนวนราก: โดยทั่วไปแล้วแหนเป็ดใหญ่จะมีรากประมาณ 7-16 เส้น ห้อยลงมาจากใบแต่ละใบ สี: รากจะมีสีขาวหรือสีเหลืองอ่อน ความยาว: ความยาวของรากจะแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับสภาพแวดล้อมและอายุของพืช ไม่มีขนราก: รากของแหนเป็ดใหญ่ไม่มีขนราก ซึ่งแตกต่างจากพืชบกส่วนใหญ่ คุณผู้อ่านรู้ไหมคะว่า รากของแหนเป็ดใหญ่มีหน้าที่หลายอย่าง เช่น ยึดเกาะ: รากช่วยยึดเกาะใบของแหนเป็ดใหญ่ให้ลอยตัวอยู่บนผิวน้ำได้อย่างมั่นคง ดูดซับสารอาหาร: รากทำหน้าที่ดูดซับสารอาหารและแร่ธาตุที่ละลายอยู่ในน้ำ เช่น ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และโพแทสเซียม ซึ่งเป็นสิ่งจำเป็นต่อการเจริญเติบโตของพืช ช่วยในการสังเคราะห์แสง: รากบางส่วนอาจมีส่วนร่วมในการสังเคราะห์แสงได้เล็กน้อย โดยเฉพาะในสภาวะที่แสงสว่างน้อย ช่วยในการหายใจ: รากช่วยในการแลกเปลี่ยนก๊าซ เช่น การดูดซับออกซิเจนและปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์ และรากของแหนเป็ดใหญ่มีการปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมน้ำ เช่น มีรากที่สั้นและไม่มีขนราก ที่ดูเหมือนว่ารากของแหนเป็ดใหญ่จะมีลักษณะที่เรียบง่าย แต่ก็มีบทบาทสำคัญในการดำรงชีวิตของพืชชนิดนี้ โดยช่วยให้แหนเป็ดใหญ่สามารถเจริญเติบโตและขยายพันธุ์ได้อย่างรวดเร็วในสภาพแวดล้อมทางน้ำค่ะ หลายคนยังไม่รู้ว่า จริงๆ แล้ว แหนเป็ดใหญ่สามารถเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติได้ แหนเป็ดใหญ่เป็นพืชน้ำที่เจริญเติบโตได้ดีในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในแหล่งน้ำนิ่งหรือที่มีการไหลเวียนช้า ลักษณะของน้ำที่เอื้อต่อการเจริญเติบโตของแหนเป็ดใหญ่นั้นมีหลายอย่าง ดังนี้ค่ะ 1. ปริมาณสารอาหาร ไนโตรเจนและฟอสฟอรัส: สารอาหารทั้งสองชนิดนี้มีความสำคัญต่อการเจริญเติบโตของพืช เมื่อมีปริมาณมากเกินไปในน้ำ จะทำให้แหนเป็ดใหญ่เจริญเติบโตได้อย่างรวดเร็วและหนาแน่น สารอินทรีย์: สารอินทรีย์ที่ย่อยสลายจะปล่อยสารอาหารออกมา ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่ส่งเสริมการเจริญเติบโตของแหนเป็ดใหญ่ 2. อุณหภูมิ อุณหภูมิที่เหมาะสม: แหนเป็ดใหญ่เจริญเติบโตได้ดีในช่วงอุณหภูมิที่อบอุ่น ไม่หนาวเกินไปและไม่ร้อนเกินไป อุณหภูมิที่สูงเกินไป: อาจทำให้แหนเป็ดใหญ่ตายได้ 3. ค่าพีเอช (pH) ค่า pH ที่เป็นกลาง: แหนเป็ดใหญ่เจริญเติบโตได้ดีในน้ำที่มีค่า pH อยู่ในช่วงที่เป็นกลาง ค่า pH ที่เป็นกรดหรือด่างเกินไป: จะยับยั้งการเจริญเติบโตของแหนเป็ดใหญ่ 4. ความใสของน้ำ น้ำขุ่น: แหนเป็ดใหญ่สามารถเจริญเติบโตได้ดีในน้ำที่ขุ่น เนื่องจากมีสารอาหารแขวนลอยอยู่มาก น้ำใส: แหนเป็ดใหญ่เจริญเติบโตได้น้อยลง เนื่องจากขาดแคลนสารอาหาร 5. ความลึกของน้ำ น้ำตื้น: แหนเป็ดใหญ่เจริญเติบโตได้ดีในน้ำตื้น เนื่องจากได้รับแสงแดดเพียงพอสำหรับการสังเคราะห์แสง 6. การไหลเวียนของน้ำ น้ำนิ่ง: แหนเป็ดใหญ่เจริญเติบโตได้ดีในน้ำนิ่ง เนื่องจากสามารถลอยตัวอยู่บนผิวน้ำได้อย่างคงที่ น้ำไหลแรง: แหนเป็ดใหญ่จะถูกกระแสน้ำพัดพาไป ทำให้เจริญเติบโตได้ยากขึ้น 7. ปริมาณแสงแดด แสงแดดเพียงพอ: แหนเป็ดใหญ่ต้องการแสงแดดเพื่อการสังเคราะห์แสง แสงแดดน้อย: แหนเป็ดใหญ่จะเจริญเติบโตได้ช้าลง หรืออาจตายได้ และปัจจัยที่กระตุ้นให้แหนเป็ดใหญ่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติในแหล่งน้ำธรรมชาติเพิ่มเติมอีก คือ การปล่อยน้ำเสีย: น้ำเสียจากโรงงานอุตสาหกรรมและครัวเรือนมักมีสารอาหารสูง ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่กระตุ้นให้แหนเป็ดใหญ่เจริญเติบโตได้ การใช้ปุ๋ยในภาคเกษตร: ปุ๋ยที่ใช้ในภาคเกษตร เมื่อถูกชะล้างลงสู่แหล่งน้ำ จะทำให้ปริมาณสารอาหารในน้ำเพิ่มขึ้น การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ: อุณหภูมิที่สูงขึ้นและปริมาณฝนที่เปลี่ยนแปลงไป อาจส่งผลต่อการเจริญเติบโตของแหนเป็ดใหญ่ ประโยชน์ของแหนเป็ดใหญ่ จริงๆ แล้วแหนเป็ดใหญ่สามารถทำประโยชน์ได้หลายอย่าง ตั้งแต่ใช้เป็นอาหารเสริมให้กับเป็ด ไก่ ห่านได้ และสามารถทำปุ๋ยหมักคุณภาพสูงได้ แต่ในบทความนี้ผู้เขียนจะขอพูดในรายละเอียดเกี่ยวกับการบำบัดนำเสียค่ะ ที่ประเด็นนี้ก็มีหลายคนให้ความสนใจเป็นอย่างมาก ซึ่งคุณผู้อ่านรู้ไหมค่ะว่า แหนเป็ดใหญ่มีบทบาทสำคัญในการช่วยแก้ปัญหาของปรากฎการณ์การเจริญเติบโตของสาหร่ายในน้ำที่มากเกินไป (Algae Bloom) เนื่องจากแหนเป็ดใหญ่มีรากที่แผ่กระจายและสามารถดูดซับไนโตรเจนและฟอสฟอรัสจากน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพ เมื่อแหนเป็ดใหญ่เจริญเติบโต จะดูดซับสารอาหารเหล่านี้ไปใช้ในการสร้างเนื้อเยื่อ ทำให้ปริมาณของไนโตรเจนและฟอสฟอรัสในน้ำลดลง และลดโอกาสเกิดปรากฏการณ์ดังกล่าว หรือจะพูดว่าแหนเป็ดใหญ่สามารถบำบัดน้ำเสียได้นั่นเองค่ะ โดยกลไกในการบำบัดน้ำเสียจะเกิดขึ้นในลักษณะต่อไปนี้ 1. ดูดซับสารอาหารส่วนเกิน ไนโตรเจนและฟอสฟอรัส: ไนโตรเจนและฟอสฟอรัส คือ สารอาหารที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตของพืชทุกชนิด รวมถึงสาหร่ายและตะไคร่น้ำด้วย เมื่อมีปริมาณของสารอาหารเหล่านี้ในน้ำมากเกินไป จะส่งผลให้สาหร่ายและตะไคร่น้ำเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วและหนาแน่น สารอาหารเหล่านี้เป็นตัวการสำคัญที่ทำให้เกิดการเจริญเติบโตของสาหร่ายและตะไคร่น้ำ ซึ่งเป็นสาเหตุของปัญหาน้ำเน่าเสียตามมา เมื่อสาหร่ายตายลง จะมีจุลินทรีย์มาทำการย่อยสลาย ซึ่งกระบวนการนี้จะใช้ออกซิเจนในน้ำเป็นจำนวนมาก ทำให้น้ำขาดออกซิเจน และส่งผลให้สัตว์น้ำตายได้ อีกทั้งสาหร่ายบางชนิดสามารถผลิตสารพิษได้ ซึ่งเป็นอันตรายต่อสัตว์น้ำ ซึ่งแหนเป็ดใหญ่สามารถดูดซับสารอาหารเหล่านี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ จึงช่วยลดปริมาณของสารอาหารในน้ำ และป้องกันการเกิดปรากฏการณ์ของสาหร่ายเกิดมากเกินไป 2. กำจัดโลหะหนัก แหนเป็ดใหญ่สามารถดูดซับโลหะหนัก เช่น ปรอท แคดเมียม ตะกั่ว และโครเมียม ซึ่งเป็นสารพิษที่เป็นอันตรายต่อสิ่งมีชีวิตและมนุษย์ ฟื้นฟูคุณภาพน้ำ: การดูดซับโลหะหนักของแหนเป็ดใหญ่ ช่วยลดปริมาณของโลหะหนักในน้ำ และทำให้คุณภาพน้ำดีขึ้น ในธรรมชาติเราสามารถพบจุลินทรีย์ที่อาศัยอยู่บนผิวของแหนเป็ดใหญ่ได้ โดยจุลินทรีย์นี้มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อกระบวนการบำบัดน้ำเสียตามธรรมชาติ ที่หลายคนก็อาจสงสัยต่อว่า แล้วพวกจุลินทรีย์อาศัยอยู่ตรงไหนของแหนเป็ดใหญ่กันแน่? จุลินทรีย์เหล่านี้สามารถพบได้ทั่วไปบนผิวของแหนเป็ดใหญ่ค่ะ โดยเฉพาะบริเวณที่สัมผัสกับน้ำโดยตรงนะคะ โดยความสัมพันธ์ระหว่างแหนเป็ดใหญ่และจุลินทรีย์เป็นความสัมพันธ์แบบพึ่งพาอาศัยกัน เพราะจุลินทรีย์ได้รับประโยชน์จากแหนเป็ดใหญ่ในแง่ของแหล่งอาหารและที่อยู่อาศัย ในขณะที่แหนเป็ดใหญ่ก็ได้รับประโยชน์จากจุลินทรีย์ในการย่อยสลายสารอินทรีย์และเพิ่มประสิทธิภาพในการดูดซับสารอาหาร ถึงแม้ว่าแหนเป็ดใหญ่จะมีประโยชน์ในการบำบัดน้ำเสียตามที่ผู้เขียนได้พูดถึงมานั้น แต่การเจริญเติบโตที่มากเกินไปก็อาจส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศในแหล่งน้ำได้เช่นกันค่ะ จึงควรมีการจัดการอย่างเหมาะสมการควบคุมปริมาณสารอาหาร โดยเฉพาะการลดปริมาณสารอาหารในน้ำ เช่น ไนโตรเจนและฟอสฟอรัส เพราะจะช่วยลดการเจริญเติบโตของแหนเป็ดใหญ่ ต้องมีการบำบัดน้ำเสียก่อนปล่อยลงสู่แหล่งน้ำ เพราะจะช่วยลดปริมาณสารอาหารในน้ำ ตลอดจนต้องมีการกำจัดแหนเป็ดใหญ่เป็นระยะ จะช่วยควบคุมปริมาณและป้องกันไม่ให้แพร่กระจายค่ะ จากเนื้อหาข้างต้นจะเห็นได้ว่า การที่เราจะได้ประโยชน์จากแหนเป็ดใหญ่ในด้านการจัดการน้ำเสียนั้น จะต้องเกิดจากความรู้ความเข้าใจถึงปัจจัยที่ไปกระตุ้นให้แหนเป็นใหญ่เจริญเติบโตค่ะ อย่างไรก็ตามในสถานการณ์จริงนั้น แหนเป็ดใหญ่สามารถอยู่ร่วมกับวัชพืชลอยน้ำชนิดอื่นได้ด้วย เช่น แหนเป็ดเล็ก จอกผักกาด ผักตบชวา แหนแดง เป็นต้น และนอกจากแหนเป็ดใหญ่จะใช้ได้ดีในการบำบัดน้ำเสียแล้ว หากคุณผู้อ่านมีอ่างเลี้ยงปลาและไม่ต้องการพึ่งพาการเติมออกซิเจนจากเครื่องเติมอากาศ เราสามารถนำแหนเป็ดใหญ่มาปล่อยในอ่างได้ค่ะ โดยส่วนตัวแล้วผู้เขียนไม่ได้นำแหนเป็ดใหญ่มาใส่อ่างเลี้ยงปลาค่ะ มีเพียงใช้ประโยชน์ในการบำบัดน้ำเสีย พูดง่ายๆ คือ หากผู้เขียนพบการเกิดของแหนเป็ดใหญ่ในสระพักน้ำผันสภาพหรือบึงประดิษฐ์ แบบนี้จะนำมาเป็นข้อมูลในการประเมินการทำงานของระบบบำบัดน้ำเสียได้ค่ะ หรือถ้าอยู่ดีคืนดีมีแหล่งน้ำตามธรรมชาติมีแหนเป็ดใหญ่เกิด แบบนี้เราก็สามารถเดาได้ว่ามีน้ำเสียไหลปะปนเข้ามา หรือแหล่งน้ำนั้นมีสารอินทรีย์ในปริมาณมาก แล้วไปกระตุ้นทำให้แหนเป็ดใหญ่เกิดค่ะ อย่างไรก็ตามหากเปรียบเทียบระหว่างแหนเป็ดใหญ่กับแหนเป็ดเล็กแล้ว จากประสบการณ์ของผู้เขียนนั้น พบว่า แหนเป็ดใหญ่สามารถพบเห็นได้น้อยกว่าแหนเป็ดเล็กค่ะ ยังไงนั้นคุณผู้อ่านลองอ่านทำความเข้าใจกับเนื้อหาทั้งหมดดีๆ ค่ะ และผู้เขียนหวังว่าบทความนี้จะเป็นประโยชน์กับคุณผู้อ่านไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง หากชอบบทความแบบนี้อีก ก็อย่าลืมกดติดตามหรือกดบุ๊กมาร์กหน้าโปรไฟล์ไว้นะคะ เพราะจะได้ไม่พลาดบทความใหม่ๆ ที่จะได้นำมาเผยแพร่ในเร็วๆ นี้ค่ะ เครดิตภาพประกอบบทความ ภาพหน้าปกและภาพประกอบเนื้อหาโดยผู้เขียน ออกแบบภาพหน้าปกโดยผู้เขียนใน Canva เกี่ยวกับผู้เขียน ภัคฒ์ชาลิสา จำปามูล จบการศึกษา: พยาบาลศาสตรบัณฑิต จากวิทยาลัยพยาบาลศรีมหาสารคาม กระทรวงสาธารณสุข และสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต (อนามัยสิ่งแวดล้อม) จากมหาวิทยาลัยขอนแก่น มีความสนใจและประสบการณ์เกี่ยวกับ: สุขภาพ จิตวิทยาเชิงบวก การจัดการน้ำเสียและสิ่งปฏิกูล ติดต่อผู้เขียน: บทความอื่นที่น่าสนใจโดยผู้เขียน https://news.trueid.net/detail/Lm6zGkPP6JXm https://news.trueid.net/detail/qgAGRrp7rQ1P https://news.trueid.net/detail/4nPY6LomqqDv เปิดประสบการณ์ความบันเทิงที่หลากหลายสุดปัง บน App TrueID โหลดเลย ฟรี !